Efecto Mateo: a invisibilidad da diversidade ~ Orientación en Galicia

Coral Elizondo :: Mon petit coin d'éducation

Non é a primeira vez que falo do efecto Mateo neste blog. O efecto Mateo, utilizado por primeira vez polo sociólogo Robert Merton no seu artigo de Science de xaneiro de 1968, utilizouse en distintos campos para referirse sempre á cita de San Mateo “Porque calquera que ten, daráselle, e terá máis; pero ao que non ten, aínda o que ten seralle quitado” (13: 11-13), de forma que como dixo Keith Stanovich, só os máis capaces poden aprender.

Se llo preguntásemos aos docentes se creen que isto é certo, que só os capaces poden aprender, que nos dirían? Que, por suposto, iso non é así, dirían que todo o alumnado pode aprender. E mesmo dirían, que cousas tes, Coral! E é certo que claro que todo o alumnado aprende! Digamos que todo o alumnado obtén logros, pero non dunha forma inclusiva. Das tres palabras máxicas da inclusión fáltannos dúas: estando presente na aula e participando do que alí se fai. Facemos currículos paralelos e segregamos ao alumnado en pleno século XXI, pero non esquezamos nunca que a educación inclusiva é un dereito. Anxo Gabilondo (1) fala do “Dereito á diferenza, sen diferenzas de dereitos”, pois exactamente diso gustaríame reflexionar neste artigo.

Porque a calquera que ten, daráselle, e terá máis; pero ao que non ten, aínda o que ten seralle quitado. Aínda que pensemos que non, esta é unha das prácticas máis habituais nos centros educativos españois, e esta é unha práctica integradora, non inclusiva; é unha práctica que segrega ao alumnado que necesita apoios educativos recibindo o apoio fose da aula; é unha práctica que pon barreiras á participación impedindo que poidan participar nas conversacións e interaccións dialógicas que se producen na aula e que permiten construír coñecemento; é unha práctica que en ocasións leva a currículos paralelos; é unha práctica individual cando falamos dun modelo social; é unha práctica opresora porque aínda o que ten, seralle quitado; en definitiva, é o Efecto Mateo en pleno século XXI.

Cando falamos de que é necesario cambiar as formas de pensar e concibir a aprendizaxe e o ensino, que estamos nunha sociedade cambiante que leva novas formas de aprender e pensar, que uno dos retos da educación no século XXI é que o noso alumnado sexa capaz de transformar a información en coñecemento a través de estratexias de pensamento… a quen nos referimos? Eu sempre a TODO o alumnado.

É necesario reflexionar sobre as nosas prácticas na aula para cambiar. É necesario repensar a educación para avanzar. É necesario pensar sobre os nosos valores inclusivos para cambiar a mirada. Para iso déixovos este vídeo onde poño voz á fábula O pato na escola ou o valor da diversidade, escrito por Miguel Anxo Santos e que serve para reflexionar sobre o tema.

E agora:

Seguimos pensando que tódalas persoas podemos facer o mesmo e da mesma maneira?
Seguimos pensando que a homoxeneización é a solución á heteroxeneidade?
Seguimos pensando que non segregamos cando estamos a homoxeneizar?
Seguimos pensando que debemos uniformar a aprendizaxe?
Seguimos pensando que as respostas individualizadas son a solución?

Permitamos que nas nosas aulas:

A intelixencia e o saber democratícense.
Todo o alumnado constrúa o coñecemento por medio das interaccións dialóxicas, fomentando desta forma a aprendizaxe colaborativa e/ou cooperativa.
A diversidade sexa un valor, se aprenda da diferenza, porque todos temos algo que achegar.
Brillen todos e cada un dos nosos alumnos e alumnas.
Primen os valores inclusivos.
Fálese da paradigma do crecemento, non da paradigma do déficit.
Cambie a mirada.
Exista unha alfabetización ética que impregne todas e cada unha das propostas de aula.
Apréndase do erro e non se reprenda.
Ensínese a facer preguntas, a xestionar a metacognición, a ser pensadores eficaces… a TODO o alumnado.