Beatriz García Manso - El mundo
No alto dun edificio en ruínas unha mañá apareceu a pintada 'Ámoche, Laura'
xunto a un corazón burdamente grafiteado. Ás amigas dela pareceulles un xesto
moi romántico e até a envexaron. Pasaron meses ata que se decataron de que
aquela foi a maneira que tivo el de pedirlle perdón pola primeira puñada. A
Laura tamén lle gustou a mensaxe e non só perdooulle, senón que se namorou máis
aínda: "Pensaba que se había arriscado moito para escribir iso alí arriba
e que debía de quererme de verdade". Tardou aínda moitas malleiras en
darse conta de que aquilo non era amar e de que alí a única
que se xogaba a vida era ela.
Entón Laura tiña 15 anos e el era o seu primeiro amor. É unha das mozas das
que falan as estatísticas, que alertan do aumento dos casos de violencia machista entre adolescentes. Segundo o Consello Xeral do Poder Xudicial, en
2015 pasaron polos tribunais 162 menores de 18 anos, un cada dous días. E no
90% dos casos os xuíces consideraron probado os malos tratos. Máis motivos de
preocupación: unha de cada catro menores asegura padecer violencia
psicolóxica por parte da súa parella ou expareja nos últimos 12 meses
e, segundo recolle o INE, ao longo do ano pasado 637 mozas requiriron unha orde
de protección ou medidas cautelares por malos tratos. 909 máis si
contamos tamén ás de 18 e 19 anos (o 10% máis que en 2014).
O Informe Anual da Fundación Anar de Axuda a Nenos e Adolescentes en Risco
sinala que desde 2009 multiplicouse por 10 o número de chamadas de menores por
violencia de xénero. E estes casos son só a parte visible dun
problema que queda na súa maior parte silenciado por medo, por falta de
información sobre que facer e a quen acudir e, sobre todo, porque a maioría non
recoñece como violencia algúns comportamentos que se normalizaron entre os
rapaces.
Os expertos de Anar constatan con inquietude como se banalizan as
condutas violentas na contorna no que crecen moitos nenos e
adolescentes. "Observan que as parellas en xeral discuten e teñen
desencontros, e supoñen que a violencia é inevitable nas relacións. E isto
chega a suceder até tal punto que identifican unha conduta de acoso ou unha agresión
como amor, preocupación ou interese pola persoa agredida, en lugar de
consideralo unha mostra de desamor e intento de dominio e manipulación",
recollen no seu informe.
Os alumnos de 4º da ESO do instituto do pobo madrileño de Villa del Prado
participan nunha xornada informativa organizada polo Punto mancomunado de
o Observatorio de Violencia de Xénero Os Piñeirais, auspiciado
pola Comunidade de Madrid. Paula Roldán, psicóloga responsable da área de
sensibilización da Fundación Luz Casanova, convida os rapaces a reflexionar
sobre o que entenden por amor. Teñen claro que o agarimo, a confianza e o
respecto son básicos nas parellas saudables, e que a violencia, os insultos, as
mentiras, a manipulación e o machismo resultan comportamentos propios dunha relación
tóxica. Coñecen a teoría, pero nas súas certezas empezan a aparecer gretas
cando a psicóloga expón, por exemplo, o asunto dos celos ("Ser un pouco
celoso non está mal", di unha alumna) e do control ("Si a el
moléstalle como viches a súa noiva, o problema teno el. O seu corpo é seu e
pode porse o que queira", opina outro alumno, pero unha compañeira
rebátelle: "Home, si a el séntalle mal que leves iso e a ti impórtache el,
tampouco pasa nada porque te cambies"). E por esas fendas de
transixencia é por onde empezan a coarse o sometemento e o dominio.
Segundo o CIS, o 33% dos menores considera aceptable ou inevitable que un
mozo controle os horarios da súa parella, que lle impida ver a certas persoas
ou lle diga que pode facer ou cando quedar en casa. "A violencia
de xénero é unha estratexia de dominio e control que persegue o
sometemento a través de manobras que ao principio tenden a camuflarse en nome
do amor, por iso teñen tanta dificultade para ser conscientes do que está a
pasar e porlle nome". Así o explica Carmen Ruiz Repullo, socióloga e
autora do estudo Voces tras os datos impulsado polo Instituto Andaluz da
Muller. Paso a paso, comezan a subir unha escaleira na que cada banzo apontoa
máis o poder del sobre ela e dificulta a súa escapatoria. O primeiro é o
control (facilitado polos móbiles e as redes sociais, instrumentos de
fiscalización continua), daquela o illamento dos amigos e os 'hobbies', a
chantaxe e a culpa, as agresións sexuais baixo falso consentimento ou pola
forza, as humillacións e insultos, as ameazas e a violencia física. Cando esta se produce xa hai un camiño trazado, un vínculo emotivo moi arraigado.
O móbil e as redes sociais convértense en elementos de fiscalización
continua
Todo comeza por un ideal, o romanticismo que engloba unha
infinidade de mitos para xustificar o inxustificable: a media laranxa, o amor
que pode con calquera cousa, a renuncia e a entrega, os polos opostos
atráense... O noivo de Laura non era agresivo cando comezaron a relación.
Tampouco o de Ana, outra moza do seu grupo, que ao principio lle enviaba
poesías case a diario. Ao terceiro mes colleuna do pelo e fíxolle lamer do chan
unha bebida derramada. Ten 16 anos e xa sabe o que é vivir aterrorizada.
Foi vexada, golpeada, ameazada cunha arma, violada, encerrada e
chantaxeada. Todo en nome do amor.
"Ai Babi, Babi, Babi", dille á súa noiva Hache, o personaxe que
interpreta Mario Casas en Tres metros sobre o ceo, "son un
porco, un animal, unha besta, un violento, pero deixaríasche bicar por
min". Millóns de adolescentes suspiran arrobadas por unha historia, a
preferida entre este público, que repite estereotipos argumentais e roles
sexistas que perpetúan o mito do mozo malo-nena boa e un modelo de noivado que
moitas quererían vivir, a pesar de que a igualdade e o respecto
brillan pola súa ausencia. "Nos últimos anos asistimos a unha onda de
películas e series que promoven ese ideal de paixón-sufrimento, de celos como
mostra de amor, e deste como mecanismo para cambiar á outra persoa",
escribe Ruiz Repullo.
Películas, libros e cancións idealizan o amor-sufirmiento
E o mesmo ocorre cos libros (as sagas de 'Crepúsculo', ou 'After', por
exemplo) e as letras de tantas cancións (esas que din "sen ti non son
nada" ou "prefiro morrer ao teu lado a vivir sen ti").
"Parece que só existe unha única forma de amor: idealizada, total e
eterna. Os contos clásicos non narran que sucede durante a convivencia, despois
de comer perdices. As series non mostran como abordar e xestionar os conflitos
de forma non violenta. De onde van aprender entón as novas xeracións a
relacionarse de forma libre en parella?", reivindica a psicóloga Paula
Roldán, que subliña a necesidade de revisar os mandatos de xénero, de
desposuírnos de estereotipos. Eses que din que as mozas deben ser educadas no
afecto, a dependencia e o coidado, e eles na forza, o poder e a valentía. A
desigualdade apréndese (e se desaprende, esa é a clave da solución) e a súa
expresión máis extrema é a violencia contra as mulleres.
Contan na prensa local os veciños do pobo mallorquino de Son Servera que
Vitoria era boa nena e que o seu noivo, "moi violento, tíñaa
sometida". Levaban xuntos catro anos. Unha vez ela tivo que ser ingresada
no hospital por unha malleira e impúxose contra el unha orde
de afastamento, pero seguían véndose ás agachadas. En marzo estrangulouna. Ela
tiña 19 anos.
Sinais de alerta para pais
- Non sae cos seus amigos habituais.
- Íllase cada vez máis, non ten ganas de saír ou de facer cousas que antes lle gustaban.
- Recibe chamadas ou mensaxes telefónicas que condicionan o seu estado anímico.
- Cambios de humor constantes (máis agudos que os propios da adolescencia).
- Cambios na súa maneira de vestir.
- Manifesta temor ou medo físico con respecto a el.
- A súa parella reclama atención continua, exclusividade e dedicación a tempo completo.
- El adoita ter unha gran capacidade de persuasión e manipulación.
- Acepta comentarios degradantes e humillantes.
- Síntese torpe, insegura e demostra dependencia do mozo co que sae.
- El é celoso, controlador e posesivo, intransixente.
Os primeiros síntomas
- Tentou illarche dos teus amigos. Non lle gustan e fálache mal deles.
- Non quere que vaias a ningunha parte sen el.
- Ponse bordo e móntache numeritos. Avergóñache en público.
- Gravouche sen que ti o souberas.
- Tenta saber quen che chama e vixía o teu móbil e os teus contactos nas redes sociais.
- Controla a túa maneira de vestir, de maquillarte, de moverte, de comportarte.
- Búrlase de ti, ridicuízache, faiche sentir que non vales nada. Atopa defectos en case todo o que fas.
- Non se fía de ti, acúsache de coquetear con outros. Desconfía do que dis e o comprobao.
- Algunha vez enfádase tanto e ponse tan nervioso contigo que sentes medo. Di que lle provocas para que salte.
- Pegouche ou empurrouche algunha vez.
- Sentícheste obrigada a condutas de tipo sexual nas que non querías participar. Pon en dúbida os teus sentimentos por el si non accedes aos seus desexos.
- Ameaza con abandonarche si non fas o que quere.
- Provócache sentimentos de mágoa ou ameaza con suicidarse si lle deixas.
- Promete cambios que non cumpre.
- Difundiu mensaxes, insultos ou imaxes túas por internet ou móbil sen o teu permiso.