Hai que acabar co formato de clases de 50 minutos


O doutor en Medicina aposta por cambiar as metodoloxías pero pide cautela ante a aplicación da neurociencia á educación.




El país


A neuroeducación, a disciplina que estuda como aprende o cerebro, está a dinamitar as metodoloxías tradicionais de ensino. A súa principal achega é que o cerebro necesita emocionarse para aprender e desde hai uns anos non hai idea innovadora que se dea por válida que non conteña ese principio. Con todo, un dos máximos referentes en España dentro deste campo, o doutor en Medicina Francisco Mora, pide cautela e advirte de que na neuroeducación aínda hai máis preguntas que respostas.

Mora, autor do libro Neuroeducación. Solo se puede aprender aquello que se ama, que xa conta con once edicións desde 2013, é tamén doutor en Neurociencia pola Universidade de Oxford e empezouse a interesar polo tema en 2010, cando acudiu ao primeiro Congreso Mundial de Neuroeducación celebrado en Perú.

Defende que a educación pode transformarse para facer a aprendizaxe máis efectiva, por exemplo, reducindo o tempo das clases a menos de 50 minutos para que os alumnos sexan capaces de manter a atención. O profesor de Fisiología Humana da Universidade Complutense alerta de que na educación séguense dando por válidas concepcións erróneas sobre o cerebro, o que el chama neuromitos. Ademais, Mora é adscrito ao departamento de Fisiología Molecular e Biofísica de a Universidade de Iowa, en Estados Unidos.

Pregunta: Por que é importante ter en conta os achados da neuroeducación para transformar a forma de aprender?

Resposta: A nivel internacional hai moita fame por ancorar en sólido o que até agora só foron opinións, e ese interese dáse especialmente nos profesores. O que fai a neuroeducación é trasladar a información de como funciona o cerebro á mellora dos procesos de aprendizaxe. Por exemplo, coñecer que estimulos espertan a atención, que despois dá paso á emoción, xa que sen estes dous factores non se produce a aprendizaxe. O cerebro humano non cambiou nos últimos 15.000 anos; poderiamos ter a un neno do paleolítico inferior nun colexio e o mestre non darse conta. A educación tampouco cambiou nos últimos 200 anos e xa dispomos dalgunhas evidencias que fan urxente esa transformación. Hai que redeseñar a forma de ensinar.

P: Cales son as certezas que xa se poden aplicar?

R: Unha delas é a idade á que se debe aprender a ler. Hoxe sabemos que os circuítos neuronais que codifican para transformar de grafema a fonema, o que les ao que dis, non terminan de conformar as conexións sinápticas até o seis anos. Se os circuítos que che van a permitir aprender a ler non están conformados, poderase ensinar con látigo, con sacrificio, con sufrimento, pero non de forma natural. Se empézase aos seis, en poquísimo tempo aprenderíase, mentres que si sei fai aos catro, igual se consegue pero cun enorme sufrimento. Todo o que é doloroso tendes a cuspilo, non o queres, mentres que o que é pracenteiro tratas de repetilo.

P: Cal é o principal cambio que debe afrontar o sistema educativo actual?

R: Hoxe comezamos a saber que ninguén pode aprender nada se non lle motiva. É necesario espertar a curiosidade, que é o mecanismo cerebral capaz de detectar o diferente na monotonía diaria. Préstase atención a aquilo que sobresae. Estudos recentes mostran que a adquisición de coñecementos comparte substratos neuronais coa procura de auga, alimentos ou sexo. O pracenteiro. Por iso hai que acender unha emoción no alumno, que é a base máis importante sobre a que se sustentan os procesos de aprendizaxe e memoria. As emocións serven para almacenar e lembrar dunha forma máis efectiva.

P: Que estratexias pode utilizar o docente para espertar esa curiosidade?

R: Ten que comezar a clase con algún elemento provocador, unha frase ou unha imaxe que resulten chocantes. Romper o esquema e saír da monotonía. Sabemos que para que un alumno preste atención en clase, non basta con esixirlle que o faga. A atención hai que evocala con mecanismos que a psicoloxía e a neurociencia empezan a desentrañar. Métodos asociados á recompensa, e non ao castigo. Desde que somos mamíferos, fai máis de 200 millóns de anos, a emoción é o que nos move. Os elementos descoñecidos, que nos estrañan, son os que abren a xanela da atención, imprescindible para aprender.

P: Vostede advertiu en varias ocasións da necesidade de ser cautos ante as evidencias da neuroeducación. En que punto se atopa?

R: A neuroeducación non é como o método Montessori, non existe un decálogo que se poida aplicar. Non é aínda unha disciplina académica cun corpo regulado de coñecementos. Necesitamos tempo para seguir investigando porque o que coñecemos hoxe en profundidade sobre o cerebro non é aplicable enteiramente ao día a día na aula. Moitos científicos din que é moi pronto para levar a neurociencia ás escolas, primeiro porque os profesores non entenden do que lles estás falando e segundo porque non existe a suficiente literatura científica como para afirmar a que idades é mellor aprender que contidos e como. Hai flashes de luz.

P: Podería contar algún dos máis recentes?

R: Estamos a darnos conta, por exemplo, de que a atención non pode manterse durante 50 minutos, por iso hai que romper co formato actual das clases. Máis vale asistir a 50 clases de 10 minutos que a 10 clases de 50 minutos. Na práctica, posto que eses formatos non se van a modificar de forma inminente, os profesores deben romper cada 15 minutos cun elemento disruptor: unha anécdota sobre un investigador, unha pregunta, un vídeo que expoña un tema distinto… Hai unhas semanas a Universidade de Harvard encargoume deseñar un MOOC (curso online masivo e aberto) sobre Neurociencia. Teño que concentralo todo en 10 minutos para que os alumnos absorban o 100% do contido. Por aí van ir os tiros no futuro.

P: No seu libro Neuroeducación. Solo se puede aprender aquello que se ama alerta sobre o perigo dos chamados neuromitos. Cales son os máis estendidos?

R: Existe moita confusión e erros de interpretación dos feitos científicos, o que chamamos neuromitos. Un dos máis estendidos é o de que só se utiliza o 10% das capacidades do cerebro. Aínda se venden programas informáticos baseados nel e a xente confía en poder aumentar as súas capacidades e a súa intelixencia por encima das súas propias limitacións. Nada pode substituír ao lento e duro proceso do traballo e a disciplina cando se trata de aumentar as capacidades intelectuais. Ademais, o cerebro utiliza todos os seus recursos cada vez que se enfronta á resolución de problemas, a procesos de aprendizaxe ou de memoria.

Outro dos neuromitos é o que fala do cerebro dereito e esquerdo e de que habería que clasificar aos nenos en función de cal teñen máis desenvolvido. Ao analizar as funcións de ambos os hemisferios no laboratorio, comprobouse que o hemisferio dereito é o creador e o esquerdo o analítico -o da linguaxe ou as matemáticas-. Extrapolouse a idea de que hai nenos con predominancia de cerebros dereitos ou esquerdos e creouse a idea equivocada, o mito, de que hai dous cerebros que traballan de forma independente, e que se non se fai esa separación á hora de ensinar aos nenos, prexudícaselles. Non existe dita dicotomía, a transferencia de información entre ambos os hemisferios é constante. Si se presentan talentos máis próximos ás matemáticas ou ao debuxo, non se refire aos hemisferios, senón á produción conxunta de ambos.

P: Está a influír a neuroeducación noutros aspectos do ensino?

R: Hai un movemento moi interesante que é o da neuroarquitectura, que pretende crear colexios con formas innovadoras que xeren benestar mentres se aprende. A Academia de Neurociencias para o Estudo da Arquitectura en Estados Unidos, reuniu a arquitectos e neurocientíficos para concibir novos modos de construír. Novos edificios nos que, aínda sendo importante o seu deseño arquitectónico, contémplase a luz, a temperatura ou o ruído, que tanto inflúen no rendemento mental.
Seguinte
« Prev Post
Anterior
Next Post »