O premio Nobel Torsten Wiesel fala sobre a importancia de aplicar o que se
sabe sobre o cerebro á educación e da viabilidade dos grandes proxectos de
neurociencia.
El país
Fai máis de medio século, Torsten Wiesel (Upsala, Suecia, 1924), xunto ao
seu compañeiro David Hubel, completou unha serie de experimentos que nos
ensinaron como vemos. Hubel desenvolvera un método para rexistrar a actividade
de neuronas individuais cun electrodo metálico que lle permitiu medir o que
sucedía no cerebro. Con esa ferramenta puideron estudar como responden millóns
de células a estímulos concretos que chegan a través do ollo para construír as
imaxes na cortiza visual. Ademais, tapando un ollo a gatos de laboratorio,
puideron comprender como madura o sistema visual durante o desenvolvemento. As
neuronas que non recibiron impulsos porque o ollo que debía alimentalas estaba
pechado non se desenvolveron e, se ese ollo non se abría antes dun determinado
momento, o gato nunca recuperaba a capacidade inicial.
A semana pasada, Wiesel, que vai cumprir 93 anos, visitaba A Coruña para
presentar as CorBI Torsten Wiesel Lectures, un ciclo de
conferencias organizado pola Fundación
CorBI á que o
científico cedeu o seu nome. Coa perspectiva dos anos, o neurocientífico
repasaba algunhas das consecuencias do seu traballo, polo que recibiu o Nobel
de Medicamento en 1981, e daba a súa opinión sobre algúns dos grandes retos e
proxectos da ciencia do cerebro.
“Temos un
sistema educativo moi primitivo”, sinala. En parte, porque aínda "falta
por saber como funciona o noso cerebro durante a aprendizaxe" e en parte,
porque o que se sabe non se aplica. “Sabemos, por exemplo, que un bebé con seis
meses ten capacidade para recoñecer un amplo rango de fonemas, pero despois,
cando creces e aprendes a túa lingua, perdes esa capacidade”, explica. “Isto
significa que nacemos coa habilidade para facer moitas cousas que logo, polas
restricións da contorna, desaparece”, engade. Nesta liña, lembrou os
experimentos da investigadora Patricia Kuhl, que mostrou como os nenos
xaponeses e estadounidenses, entre o sexto e o oitavo mes de vida, recoñecen
coa mesma frecuencia os sons de ambas as linguas. Con todo, cando se achegan ao
ano de vida, empezan a detectar mellor as fonemas da súa propia lingua e o seu
cerebro empeza a quedar atado a ese idioma. “Tamén fixo outro experimento con
dous grupos de nenos xaponeses. A uns expúñaselles á lingua, pero non se lles
facía utilizala e a outros se lles facía escoitar a lingua, pero tamén debían
practicala. Así viron que só os que usaban o idioma podían recuperar ou manter
as habilidades para falala e recoñecela. Por que é así? Estes son o tipo de
cuestións fundamentais que temos que responder”, expón.
Nesta interacción entre os humanos e a súa contorna e a súa influencia no
desenvolvemento das neuronas, a Wiesel tamén lle preocupa como vai afectarnos a
tecnoloxía. “Hai moitas cousas que non sabemos como afectan a aprendizaxe.
Os smartphones, por exemplo. Antes os nenos adoitaban xogar no
campo e agora xa non. A xente vai tomar unha cunca de café e está todo o tempo
mirando o móbil. Esas cousas van a provoca cambios profundos na forma en que as
persoas interactúan ou mesmo na creatividade. Introducimos novas tecnoloxías e
formas de comunicación e creemos que todo vai ser igual. E non vai ser así”.
Sobre os obxectivos dun dos grandes proxectos de investigación do cerebro,
o Human Brain Project, con máis de 1.000 millóns de euros de
investimento, Wiesel é moderadamente escéptico. Para el, o obxectivo final
deste proxecto, que pretende recrear o funcionamento do noso cerebro, é
demasiado ambicioso. “O programa, é brillante, como o seu creador, Henry
Markram, pero quizá sexa demasiado complicado”, sinala. “Recrear o cerebro é
moi difícil. Hai 10.000 sinais entre cada neurona e para recrear iso necesitas
moita potencia. Xa facelo cunha soa neurona sería moi complicado [no cerebro
humano hai contorna a 100.000 millóns]. Algunhas veces, preguntas por que non
tentan facer un modelo informático do funcionamento dunha célula, con todas as
súas funcións, os seus sinais, os seus factores de transcrición, o ADN, o ARN…
E dinche que é demasiado complicado. E é certo, é moi complicado, pero pensar
que podes facelo para 30.000 millóns de células como o Human Brain
Project e facer unha simulación, para min non ten sentido lóxico”.
Wiesel non considera que o investimento vaia a ser
un diñeiro desperdiciado. “Está ben ter individuos visionarios como Markram,
xente que ve o futuro”, di. Pero, engade: “A pregunta que che tes que facer é:
É o momento adecuado? Cando eu estaba en Harvard, nos anos 60 e os 70, había
moita actividade en intelixencia artificial, con moita xente brillante, pero
non estaba madura para ter resultados significativos. Agora, grazas a
desenvolvementos en supercomputación ou o big data, ou o
recoñecemento de caras e voces, a xente empezou a pensar que igual é posible
cumprir os soños daquela época. Pero aínda hai moitos misterios por descubrir:
como vemos, como procesamos o son ou o sabor. E os detalles e a comprensión
detallada de como se procesa a información”. En calquera caso, Wiesel considera
que “hai boa xente involucrada no proxecto e teñen recursos. Pode ser algo
parecido ao que sucedeu coa guerra contra o cancro de Nixon no setenta. Foi un
gran proxecto que non resolveu o problema do cancro, pero aquel esforzo
estimulou a bioloxía molecular ou a bioquímica”.
Por último, opina tamén sobre a necesidade de que en Europa se logre atraer
máis diñeiro privado cara á ciencia. “En Europa, os científicos quizais fomos
demasiado pasivos. Eu fun presidente dunha universidade en EE UU [a
Universidade Rockefeller] e unha parte importante do meu traballo era conseguir
diñeiro. Creo que se non sabes facer iso, vender o teu proxecto, a túa
institución, dar confianza, é algo que debes aprender. E temos que crear
mellores ferramentas para chegar ao público, porque moita xente non entende que
a tecnoloxía que nos mellora a vida, que cura enfermidades, non existiría sen a
ciencia”.