Os mozos non saben como afrontar o mundo fóra da súa burbulla de coidados.
A clave para que cheguen lonxe é deixar que tropecen e caian.
El país
Traspasamos aos nosos fillos as cotas de benestar máis elevadas xamais
vistas no mundo occidental. Pero os adolescentes de hoxe, cos seus pasaportes
ateigados de selos, coas súas tres horas de guitarra á semana e un armario de
zapatillas de deporte que vostede de crío nin soñou, non parecen mostrar as
aptitudes necesarias para coller as rendas das empresas, mercados e gobernos do
mundo. Nin o que é máis importante: o temón das súas vidas. Xa se fala dunha xeración de cristal.
O ensino máis valioso que un pode legar aos seus descendentes é a destreza para
encaixar os avatares do día a día, a capacidade para enfrontarse aos problemas
(graves e menores) que se interpoñan no seu camiño e a habilidade para
transformar as realidades presentes na súa versión máis positiva. Isto esixe a
intervención de suxeitos instruídos. O problema é que, lamentablemente, todo
parece indicar que os nados nos albores do século XXI forman unha xeración que
fraquea en certos aspectos crave da súa formación emocional. Valores como a
enteireza, a empatía ou o espírito de superación só emiten leves e débiles
escintileos, abocando á sociedade actual a un alarmante estado de inmadurez.
Neste sentido, expertos como Alejandro Néstor García
Martínez, profesor e
doutor en Sociología da Universidade de Navarra, explica: “Ante calquera
complicación, moitos pais e educadores ven necesaria a intervención directa e,
en demasiadas ocasións, aforran aos seus fillos as dificultades e, ao cabo,
protéxenlles dos problemas que tratan de resolver por eles”.
Tales síntomas, unha vez detectados, recompilados e analizados, conducen a
un diagnóstico común, unánime e sen fisuras: vivimos inmersos nunha sociedade
infantilizada. O sociólogo describe este escenario como “aquel no que os seus
membros son facilmente manipulables e non son capaces de manter un discurso
coherente”. Un panorama certamente desalentador que o profesor vincula “ao medo
ou á incapacidade das persoas para expor e manter unha posición razoada e
fundamentada, sobre todo, cando esta é contraria á do resto”.
A culpa é dos pais
Unha sociedade co perfil descrito non xorde da noite para a mañá, require
da confluencia de diversos elementos e circunstancias. Pero, cales? que
factores propiciaron que hoxe esteamos a falar dunha xeración de cristal que
rompe en mil pedazos con tan só mirala? O doutor en Psicoloxía e autor do
libro Fortalece a tu hijo (Planeta), Javier Urra, atopa na actual
paternidade ou maternidade tardía e no feito de que se teñan poucos fillos,
dúas das razóns que explican a conduta sobreprotectora xeneralizada dos
proxenitores: “Estas circunstancias fan que varíe notablemente a perspectiva e a
forma de educar. Moitos pais se atontan cando teñen fillos e cometen un grave
erro que consiste en que non queren que o seu fillo sufra, o cal é imposible”.
Pola súa banda, García Martínez abunda na mesma
opinión e recalca desde a súa visión sociolóxica que “a suposta perfección do
Estado de benestar trouxo consigo a idea de que alcanzar ese confort significa
non ter ningún problema. Por iso, en xeral, procúrase que as novas xeracións
non se vexan na necesidade de enfrontarse a contratempo algún. Con todo, esta
decisión abócalles a unha carencia formativa e de autonomía no seu proceso para
alcanzar a madurez”.
Erros ben intencionados
“No ámbito educativo os pais pensamos que somos grandes expertos mundiais”,
recoñece Rafael Manuel Hernández Carreira, director nos centros de
aprendizaxe Kumon, doutor en Ciencias da Educación e profesor da
Universidade Pablo de Olavide (Sevilla). Unha arrogancia que o propio experto
atribúe a que a súa xeración sexa, probablemente, a que maior nivel instructivo
tivo na historia: “E isto fainos crer que sabemos de todo”. A ese atrevemento
súmase o afán dos titores por evitar o sufrimento dos fillos, como apunta Urra,
o que trae consecuencias imprevistas. “A creación dun espazo seguro está a ser
máis daniño do que os pais e profesores creen”, insiste Sonia Martínez Requejo, profesora da área de Educación da Facultade de
Ciencias Sociais e da Comunicación da Universidade Europea (Madrid), quen
defende a tese de que “un comportamento sobreproctector impide aos nosos mozos
a oportunidade de facerse coas ferramentas necesarias para saír adiante na
vida”.
Mireia Cabero, profesora de Educación e Psicoloxía da
Universitat Oberta de Catalunya (UOC), reafírmase en que este empeño dos pais
por encerrar aos seus fillos nunha urna sacra é misión imposible. Pero, sobre
todo, é contraproducente. “Cando non se permite aos adolescentes que de forma
controlada vivan as súas propias dificultades, decidan e se equivoquen,
estáselles protexendo en exceso”. Resultado? “Inmadurez emocional”, responde;
“para que un mozo poida percorrer en bicicleta e cunha mochila o Camiño de
Santiago, fai falta que uns anos antes os seus pais lle quitasen á súa bici as rodiñas de apoio e que lle permitisen caerse para vivir a dor dos tropezóns e así
aprender a urxencia de sosterse”.
Urra, pola súa banda, defende unha educación na que os pais “leven aos seus
fillos a campamentos de verán para que descubran a austeridade ou que realicen
visitas a un hospital para ver a outros nenos enfermos co fin de que coñezan a
existencia do sufrimento”. Coa proposta deste tipo de actividades, o que fose
Defensor do Menor da Comunidade de Madrid persegue facer fronte á idea de que
hai que ser felices si ou si. Unha entelequia que, engade Urra, a sociedade
vendeu aos mozos e que estes compraron. O problema é que “cando un día a súa
parella lles deixa, perden o traballo ou caen enfermos, se veñen abaixo. rompen.
Son unha xeración feita de cristal e deberían ser como unha pelota de tenis,
que ao ser lanzada contra a parede se deforma, pero despois recupérase”,
apunta.
Hai que chorar… un pouco
Para chegar a ser “unha pelota” e non unha fráxil figuriña é fundamental
aprender que os días non son só de cor de rosa, tamén os hai verdes, azuis,
amarelos e, por que non, grises e negros. Isto equivale a aceptar que os
conceptos alegría, diversión ou satisfacción coexisten cos de esforzo,
sacrificio e decepción. “Se afacemos aos nenos desde pequenos a obter de forma
inmediata todo o que piden, estamos a facerlles un fraco favor”, sostén o director de
Kumon, Hernández Carreira, quen cre que “é importante formar nenos resilientes,
con capacidade para sobreporse dos fracasos e con tolerancia á frustración, xa
que estas competencias serán fundamentais nas súas vidas adultas”. E engade:
“Pasalo mal e coñecer o valor que teñen as cousas é importante para saber que a
vida non é un camiño de rosas”.
Agora ben, aínda que a profesora Martínez Requejo
admite que este mundo non é un remanso de paz, tamén considera que a vida non é
só un val de bágoas e que hai que educar buscando o equilibrio entre o
sacrificio e a diversión. “Non creo que basear todo o sistema educativo nos
conceptos de esforzo e renuncia sexa moi produtivo. As aulas deberían reflectir
a realidade, na cal sen dúbida hai privacións, pero non sempre, nin en todos os
casos”, sostén.
Agora ben, quen, onde e como se ha de inculcar aos adolescentes as
competencias que necesitarán para chegar á idade adulta o mellor pertrechados
posible? pais ou docentes? no fogar ou na escola? “Sen dúbida, debería ser unha
misión compartida. Tanto os proxenitores como os profesores teñen ao seu cargo
unha parte da educación emocional do neno”, afirma a profesora. Con todo,
existe unha traba e é que “moitos pais, a día de hoxe, carecen dos coñecementos
pertinentes sobre xestión emocional. De modo que, no fondo, é un problema que
afecta tanto á xeración de mozas como á que integran os adultos”, avisa.
CALAR POR MEDO A CONFRONTAR
Temos os niveis de susceptibilidad en máximos históricos e a capacidade
para encaixar as verdades baixo mínimos. Ambos os trazos describen unha
sociedade infantilizada que se nutre de actitudes, discursos e comportamentos
politicamente correctos.
Esta realidade alberga non poucos riscos, sendo o máis grave “a perda da
opinión propia ou mesmo a posibilidade de chegar a crer que é preferible non
situarse nin opinar, xa que iso pode traer debates e confrontacións públicas
con outros”, laméntase o sociólogo Alejandro Néstor García, profesor e doutor
en Sociología na Universidade de Navarra.
Ler filosofía axuda
Doutra banda, atendendo ao que actualmente está a ocorrer na escola, o
profesor Hernández Carreira laméntase de que “aínda que se está traballando
moito na tolerancia e o respecto ás ideas e opinións distintas ás habituais,
non se está obtendo moito éxito”. Un fracaso que atribúe ao que en socioloxía
chámase pensamento único e que podería neutralizarse “si se propiciase entre os
alumnos o pensamento diverxente complexo, entendido este como a capacidade de
razoar críticamente ante verdades absolutas desde unha construción elaborada e
baseada en argumentos”.
O profesor propón que a escola se valla de certas técnicas didácticas como
pode ser o role playing (posta en escena), os coloquios ou os
debates. Iniciativas onde o diálogo sexa a ferramenta que ha de servir para
comprender aos demais, e non unicamente como unha quenda de palabra para
refutar inmediatamente cunha batería de conviccións e apriorismos”.
Ademais, lembra que a intelixencia convencional que desenvolvemos co estudo
tamén é esencial para forxar ás persoas, é dicir, empaparse de materias como
filosofía ou historia. “Se non somos capaces de entender como os grandes
pensadores analizaban situacións similares que afectaron ao ser humano desde as
súas orixes, estaremos a renunciar a un magnífico legado e patrimonio cultural
e educativo”, alerta, á vez que subliña que “un individuo que leu, formouse e
foi educado, sabe desenvolverse no mundo, pero tamén cos demais e consigo
mesmo”. Ana García Vázquez, consultora en práctica filosófica e
coorganizadora do Día Mundial da Filosofía, dá tres nomees: Platón para
cuestionarllo todo, Aristóteles para valorar a experiencia e Descartes para non
deixar de dubidar. Todos duros como rocas.