A escritora alemá Andrea
Köhler defende as vantaxes da lentitude e a espera no ensaio
literario-filosófico ‘El tiempo regalado’.
El país
De pequena, a
escritora e xornalista alemá Andrea Köhler (Bad Pyrmont, 1957)
miraba o interior dunhas caixas dos seus avós con fotos holográficas de
persoas; si esperaba e as movía, parecían pantasmas. Algo de fantasmagórico tiña
tamén agardar o revelado do papel fotográfico: “O que non estaba, coa espera
estaba”. Iso acabou coa chegada da foto dixital: “É pura inmediatez: disparas e
ves; perdeuse o tempo de espera do revelado, un lapso no que podían suceder
outras cousas en relación á paisaxe ou ás persoas aí recollidas ou a ti mesmo;
co dixital, esas cousas deixan de suceder”. E aí naceu a idea de El tiempo regalado (Libros do Asteroide; Angle, en catalán), fina
reflexión literario-filosófica sobre a espera, trenzada a partir das lecturas
de 42 libros, dos Irmáns Grimm a Sloterdijk , pasando por Los picos de Beckette o seu Esperando
a Godot ou do Heidegger de Los conceptos fundamentales de la metafísica.
Köhler só
ve virtudes na “lata de esperar”, unha (in)acción que hoxe é anatema ou suposto
estado de imbecilidad improductiva nesta sociedade do ioctosegundo e o
turbocapitalismo. Pero nin esa aceleración freou o sufrimento da espera; ao
contrario, Internet ou Twitter converten a todos en máis impulsivos e
impacientes. “Os intervalos podémolos facer máis curtos e intensos, pero seguen
aí, coa obsesión de utilizalos para algo produtivo, cando eliminar os tempos de
espera déixanos menos tempo para pensar e conectar connosco mesmos”. Até hai
pouco correspondente en Estados Unidos, aí detectou a última consecuencia: “Ao
querer acurtar os tempos de espera só creceu exponencialmente a ansiedade e a
necesidade do seu tratamento médico na xente”.
Apoiándose no Nabokov de Fala
memoria, desenvolve a autora a tese de que a vida non deixa de ser unha
longa espera para morrer, ou un fogonazo entre dúas negras infinitudes. “O
berce se mece sobre o abismo”, escribe o autor de Lolita. “Non é
unha idea tan terrible: a vida é algo que pasa entre dous momentos sen carga; o
home é o único animal que sabe que a súa vida termina e é iso o que lle leva a
crear arte; que haxa un principio e final e unha dirección dálle sentido; é un
paradoxo existencial”, cre Köhler. Todo creador, sostén, debe soportar a
espera: a que cheguen os pensamentos e se orden. É o que Kafka chamaba
“o titubeo antes do nacemento” porque, como di xa ela, “á musa non lla obriga,
pero hai que prepararlle o terreo, esperar”. Trátase, pois, de entender toda
espera “como tempo regalado e non perdido”, lonxe da adxectivación que o
Romanticismo do XVIII asociou a “dor” e “tormento” e así ver que o enfermar é
“un compás de espera, unha pausa que demanda o corpo” ou que parte do encanto e
a razón de ser da viaxe consiste en que “alguén espere e de fe da nosa
ausencia”.
Köhler
practica o que escribe: tras unha primeira resposta, aproveita a pausa da
transcrición que fai o seu interlocutor para pensar e engadir argumentos, como
na súa aseveración de que, aínda que adaptemos o noso equipo sensorial ao tempo
acelerado, os sentimentos conservan a súa lentitude. “Non deixamos de ser
humanos: os nosos sentimentos manteñen un certo anacronismo, xeramos defensas
contra a anguria da rapidez, por iso non podemos liberarnos da lentitude, o
que explica o auxe de fenómenos como a meditación, o slow food, o
ioga…”, recita. Pero, que ocorre cando non facemos nada? “Pois moitas cousas,
chega o inexplicable ou inaudito, por exemplo: habemos de deixar espazo para
que pase o marabilloso; do que se trata hoxe é de non ter medo a non facer algo
produtivo”.
E, tras a pausa, outro argumento:
“O ser humano busca, por natureza, seguridade, mentres que na espera todo pode
pasar; pero si eliminamos a posibilidade de que poidan suceder cousas, no fondo
perdemos liberdade e poida que tamén memoria”. Outra pausa e prosegue: “Pensar,
escribir require tempo e a natureza, tamén: da xestación, a puberdade ou o
capullo dun insecto, que son estadios de espera, xurdirá unha criatura
distinta… A froita tamén necesita tempo para madurar e ten as súas estacións; a
memoria humana está asociada a iso e aos cheiros desa froita na súa tempada.
Que pasará coa memoria si hai unhas froitas todo o ano ou estas xa non cheiran
como cheiraban porque non maduraron na árbore o suficiente?”.
Enxoita, sentada moi recta sen
tocar a cadeira, Köhler parece fixarse en todo. Agora terminou un ensaio
similar sobre a vergoña e está en pleno traballo doutro sobre os rostros: “Cada
cara, claro, é distinta, pero hai as veces reflexos dunhas en outras”. Temas,
en calquera caso, moi afastados. “Non crea: son esenciais na conformación do
ser humano, para coñecerse e coñecer aos demais”. Polo menos, pouco abordados:
“Si, en Filosofía hai moitos libros sobre o tempo, pero poucos sobre a espera”.
Quizá o problema da espera é que adoita levar a falar cun mesmo. E iso sempre
dá medo.