Tokkatsu; a educación holística en Xapón





El confidencial


Si España obtivese nalgunha edición do exame PISA uns resultados similares aos de Xapón, non é descartable que o Ministro de Educación de quenda saíse ao balcón do seu despacho, descorchase unha botella de champaña e regase con ela o asfalto baleiro. Na súa última edición, o país nipón obtivo 558 en puntos Ciencias, tan só superados por Singapur (con 556), e moi por encima dos 493 de España. En Lectura sacaron 516, mentres que o noso país lograba 496. As matemáticas son outro punto forte, con 532 puntos (os españois, 486). Tamén aparece entre os primeiros postos en equidad educativa. Excelencia e igualdade son os dous trazos polos que son aplaudidos fóra das súas fronteiras.

Así visto, un diría que, a condición de que se considere o informe da OCDE un criterio válido, os xaponeses terían motivos para estar orgullosos. Con todo, desde fai uns cantos anos, abundan as opinións negativas sobre o sistema educativo nipón na prensa local. En un artigo publicado en 'The Japan Times', Ikuko Tsuboya-Newell, directora dun colexio en Tokio, explicaba unha reveladora anécdota: nunha cea co Ministro de Educación holandés, este reveloulles que cando visitaba Xapón para aprender sobre o seu exitoso sistema educativo, os nipóns respondíanlle estrañados, explicando que en realidade eran eles os que envexaban a educación europea. Outros lamentan, por exemplo, a pouca disciplina dos alumnos. E algúns, como Mikio Takagi, dono dunha cadea privada de academias, lembra que os seus alumnos son “moi bos dando respostas aos problemas que xa teñen resposta”.

A directora aduce que quizá se trate dun problema de autoestima, aludindo aos datos do Instituto Nacional para a Educación da Mocidade que mostran que un 72,5% dos estudantes xaponeses considéranse inútiles, mentres que a porcentaxe en EEUU é de 45,1%. Quizá tamén de medo a quedar atrás, pois o gasto en educación privada dobra á media dos países da OCDE, un 31,9% fronte ao 16%, dedicado sobre todo ás clases de apoio extraescolares ('jukus'). Nos últimos anos, Xapón cambiou continuamente co obxectivo de enfrontarse a unha crise social e económica sen precedentes, como pon de manifesto o recentemente publicado informe'Education Policy in Japan ' da OCDE, no que recolle os cambios que introducirá o Terceiro Plan Básico para a Promoción da Educación, que concluirá en 2022.

Entre os obxectivos desta reforma profunda atópanse unha nova reforma nacional do currículo, mellorar as habilidades do profesorado a través da formación, reforzar as comunidades escolares e reforzar o apoio económico para a educación preescolar, así como axudar aos estudantes con menos recursos a alcanzar a universidade, un dos grandes problemas do país. Todo ten como obxectivo capear o temporal social que vén, empezando polos ecos da crise económica que comezou a principios dos anos 90 que disparou o número de traballadores pobres até a crise demográfica que teñen encima e que provocará que a forza laboral redúzase significativamente. Pero, sobre todo, enfrontarse a a perenne desconfianza dos pais polo sistema de educación público.

As reformas de Abe
“Nun momento no que os resultados de PISA mostran que Xapón se compara favorablemente tanto en termos de resultados dos estudantes como na igualdade das oportunidades educativas, os políticos non son compracentes e analizan coidadosamente as ameazas e as fortalezas actuais de Xapón”, lembra Andreas Schleicher, director do programa educativo de PISA, na introdución do informe. Na súa opinión, a mellor baza do país oriental atópase na gran tradición de educación holística que desenvolveu durante décadas. Noutras palabras, e aínda que antes non se empregase esa palabra, a formación nipoa sempre se preocupou por desenvolver o carácter moral e emocional do alumno, non só os contidos, e a sociedade, a educación e o mundo laboral sempre estiveron imbricados.

É o coñecido como 'Tokkatsu', un concepto que engloba todo aquilo que vai máis aló do cognitivo, e que foi considerado como sinónimo de “modelo xaponés de educar a todo o neno como un conxunto”. Por exemplo, os expertos da OCDE que visitaron o país desvelan ver aos profesores supervisando aos alumnos mentres limpan o colexio, realizan actividades escolares ou axudan a preparar o almorzo. Neste aspecto, xoga un importante factor a colaboración dos pais, non só en cuestión de notas, senón tamén do comportamento cos seus fillos. É un enfoque que se remonta aos anos de reconstrución da posguerra, cando o país viuse obrigado a inventar unha nova fórmula ante o crecemento industrial da nación.

O novo currículo educativo atópase no centro do programa de reformas do Partido Liberal Democrátizo de Shinzo Abe con 2030 como horizonte máis próximo. Afortunadamente, sinalan, non debería ser difícil: “En Xapón, a educación é unha prioridade, como mostra o compromiso compartido dos estudantes (altos niveis de matriculación en todos os niveis educativos), pais e familias (altos niveis de investimento persoal e financeiro), comunidades de apoio e profesores implicados, así como colexios que proporcionan unha educación holística aos seus estudantes, cubrindo non só a educación académica, senón tamén os valores e as actividades de despois do colexio”. Un bonito slogan.

Un dos escollos para conseguilo é o rol dos profesores, cuxo status actual é “fráxil”. Aínda que o labor docente en principio parece ben valorada no país nipón e a competencia por un posto é alta, especialmente fóra das grandes cidades, tamén son un dos países da OCDE con máis horas lectivas (ademais de oito horas de traballo en casa) mentres que o seu salario atópase na media da OCDE. Un gran número deles manifestan que non se sinten preparados para impartir clase aos nenos e lamentan con frecuencia que os seus problemas de horarios permítenlles desarollarse como profesores: tan só un 58% dos docentes volvería decantarse por devandita profesión si tivesen ocasión de volver empezar.

Un exame que cambia vidas
Non hai nada mellor para entender o lado escuro da educación nipoa que fixarse o que ocorre na universidade. Ao redor da metade dos xaponeses en idade de traballar pasou por unha facultade, mentres que a media no resto de países da OCDE é do 35%. Prevese que a porcentaxe aumentará nas próximas xeracións até o 71%. Noutras palabras, ter unha carreira parece unha condición necesaria para obter emprego, o que provoca que a presión sexa moi alta.

Explicouno Anne Allison nos dous libros que dedicou ao país do sol nacente, 'Permitted and Prohibited Desires' e 'Precarious Japan': a educación xurdida tras a Segunda Guerra Mundial tiña como principal obxectivo proporcionar man de obra eficiente á crecente economía industrial baseada no capitalismo, de forma que había que conseguir que os estudantes fosen disciplinados e sacasen boas notas. A ferramenta utilizada para alcanzar devandito obxectivo foron os exames de acceso á universidade, que terminaron converténdose na gran criba que dividía a sociedade xaponesa en dúas. É un dos retos que aparecen sinalados no informe da OCDE, que lembra que “a natureza esixente dos exames de entrada á universidade tamén presionan ao sistema educativo no seu conxunto, e poden minar o alcance da reforma do currículo”.

Un dos perigos é que, mentres esta reforma tenta promover o desenvolvemento de novas competencias entre os alumnos, o sistema de entrada universitario siga centrándose, unha vez máis, nos coñecementos. É o que ocorreu durante as últimas décadas, o que promoveu os coñecidos como 'jukus', os cursos extraescolares impartidos de forma privada e que poden custar a cada familia uns 2.500 euros anuais. Tamén un sistema que se basea no 'teaching to the test', no que llo esforzo concéntrase en conseguir que os estudantes aproben o exame, e non tanto a desenvolver habilidades como a creatividade. Algo que levou a principios de década pasada a promover a reforma de educación relaxada ('yutori kyoiku'), que eliminou o 30% do currículo e fixo que a semana escolar pasase de seis a cinco días.

Quizá as queixas dos pais débanse, precisamente, a esa relaxación, que provocou que na anterior reforma do currículo aumentasen de novo as horas lectivas. As 'jukus', no entanto, seguen sendo parte esencial das escolas xaponesas: segundo os datos do informe, máis da metade dos estudantes de secundaria acoden a estas clases. Entender as 'jukus' é entender, nun alto grao, que ocorre coa sociedade xaponesa que vive co medo de quedar atás e considera que para competir no mercado laboral deben investir en clases privadas para os seus fillos. Con todo, lembra o informe, iso non se reflicte nos datos reais: a pública é suficientemente boa como para non recorrer a outra alternativa. E engaden dous reveladores datos: un 61% de estudantes xaponeses síntense satisfeitos coa súa vida (un 10% menos que a media da OCDE) ao mesmo tempo que son un dos países onde sinten unha ansiedade máis alta cara aos traballos escolares.


Seguinte
« Prev Post
Anterior
Next Post »