El mundo :: Rodrigo Terrasa
Pense nun xeado de vainilla. Non,
mellor aínda, pense nun sándwich mixto. Aquí ten unha foto para inspirarse.
Visualice o mellor sándwich mixto posible, co seu xamón quente, o seu queixo
fundido, o seu pan tostado... É a mellor comida do mundo? Desde logo que non. É
a peor? Seguro que tampouco. A ninguén lle desgusta un sándwich mixto pero
dificilmente alguén o elixiría para o menú da súa voda ou como última cea no
corredor da morte. Non é un prato brillante, pero para saír do paso nunca está
mal; cumpre a súa función. «Perdoe, a cociña xa pechou, pero si quere
podémoslle facer un sándwich mixto».
Poderiamos dicir que o sándwich
mixto é un prato sinxelamente mediocre. Non malo, ollo, me-dio-cre. É
dicir, «de calidade media», segundo estrita definición da RAE. «De
pouco mérito». Imos, da chea.
Agora esqueza o sándwich e mire
cara ao despacho do seu xefe. Aí teno. Pense no profesor dos seus fillos ou
poña un intre as noticias e fíxese nos nosos políticos. Mesmo na última
película de moda ou o disco máis vendido. O último best seller...
Non me diga que non lle sabe todo a xamón e queixo? Benvidos á ditadura do
mediocre.
«Vivimos unha orde no que a media
deixou de ser unha síntese abstracta que nos permite entender o estado das
cousas e pasou a ser o estándar imposto que estamos obrigados a acatar»,
denuncia Alain Deneault, filósofo e profesor de Socioloxía na
Universidade de Québec e autor de Mediocracia, cuando los mediocres
llegan al poder (Ed. Turner), un ensaio que chega hoxe a España e que
analiza como as mediocres aspiracións que invaden a sociedade están a provocar
cidadáns cada vez máis idiotas. Condenados -diriamos- a almorzar, comer e cear
un sándwich mixto. «A mediocracia anímanos de todas as maneiras posibles a
amodorrarnos antes que a pensar, a ver
como inevitable o que resulta inaceptable e como necesario o repugnante».
A mediocracia anímanos a
amodorrarnos antes que a pensar, a ver
como inevitable o que resulta inaceptable e como necesario o repugnante.
Vexamos un exemplo práctico que
pon Deneault para entender o xogo perverso do que fala no seu libro. O
sistema non quere a un mestre que non saiba nin usar a fotocopiadora, pero
menos aínda aceptará a un mestre que cuestione o programa educativo tratando de
mellorar a media. Tampouco admitirá ao empregado dunha empresa que tente
mostrar un chisco de moralidade nunha compañía sometida á presión dos seus
accionistas. Traslade o modelo a calquera outra profesión e atopará un panorama
con profesores universitarios que en lugar de investigar enchen formularios,
xornalistas que ocultan grandes escándalos para xerar clics con noticias de
consumo rápido, artistas tan revolucionarios como subvencionados e políticos de
extremo centro. Nin rastro do orgullo polo traballo ben feito. «Por oportunismo
ou por temor a represalias estruturais, é difícil resistir a presión da
mediocridade», lamenta o filósofo canadense.
Todo se rexe hoxe baixo o
coñecido como Principio de Peter, unha teoría formulada polo
pedagogo Laurence J. Peter e o dramaturgo Raymond
Hull (tamén canadenses) que establece que, nas xerarquías modernas,
todos os traballadores medianamente competentes -nin os máis brillantes nin os
que non son uns completos inútiles- son ascendidos na súa empresa ata que
alcanzan un posto para o que xa non están capacitados.
«Os nosos sistemas masivos de
cualificación, de avaliación e de indicadores están pensados para xestionar a
media. E a verdade é que o fan bastante ben», defende Daniel Innerarity,
catedrático de Filosofía Política e Social na Universidade do País Vasco. «A
parte mala é que tamén castigan a disonancia, o disruptivo. O que nos
soa estraño tendemos a cualificalo como malo. A única maneira de combater
ese rumbo é ter un sistema en paralelo para concederse una certa
excepcionalidade porque o sistema, polo noso comportamento gregario e pola
igualdade democrática, tende a premiar a conduta adaptativa. Quen queira evitar
ese rumbo o que debe facer é procurarse a compañía de alguén que lle diga a
verdade á cara, que non lle faga a pelota como fan os asesores de hoxe en día,
senón que lle diga algunha vez que está a facer o ridículo, como facían os
bufóns do Rei».
A orixe desta mediocracia
remóntase, segundo o relato de Alain Denault, ao século XIX, «cando os oficios
transformáronse gradualmente en empregos», estandarizouse o traballo e os
profesionais convertéronse en «recursos humanos», formateados, clasificados e
empaquetados como xerentes, socios, emprendedores, autónomos, asociados... Cunha
eficacia a gran escala que, para Denault, non ten comparación na Historia.
Temos a xente que produce alimentos en cadeas de montaxe sen saber cociñar nin
un sándwich de xamón e queixo, que che dan a turra por teléfono con
estimulantes tarifas que nin eles mesmos entenden, que venden libros que xamais
lerían. Que traballan como a media porque o traballo non é para eles máis que
(valla a redundancia) un mediocre medio de supervivencia.
Un pode ser un mediocre moi
competente, é dicir, aplicado e servil pero sen conviccións. Nese caso, o
futuro é seu.
«Xeramos unha especie de media
estandarizado, requirido para organizar o traballo a gran escala no modelo
alienante que coñecemos hoxe», explica o autor. «Os mediocres
organizaranse para adularse uns a outros, aseguraranse de devolverse os favores
e irán cimentando o poder dun clan que irá crecendo atraendo aos seus
semellantes», sostén. «É un círculo vicioso».
- É máis perigoso un profesional
mediocre que uno directamente malo?
- Para o poder, non. Mediocridade
non é sinónimo de incompetencia. Os poderes establecidos non queren
perfectos incompetentes, traballadores que non cumpran o seu horario ou que non
obedezan ordes. En realidade custa ser
mediocre. Un pode ser un mediocre moi competente, é dicir, aplicado,
servil e libre de todas as conviccións e paixóns propias. Nese caso, o
futuro é seu porque as institucións de poder son remisas a relacionarse con
persoas comprometidas política e moralmente ou que sexan orixinais nos seus
pensamentos e métodos.
- Somos máis mediocres que antes?
- Non imos inventar un mediocrómetro para
estudar o grao de mediocridade das persoas, pero si podemos establecer unha
evolución dos termos mediocridade e mediocracia no curso da modernidade.
Inicialmente, era unha expresión desdeñosa utilizada polas elites para
denunciar o reclamo das nacentes clases medias que querían probar a ciencia, a
arte ou a política. Pola contra, a mediocridade no noso tempo xa non é
deplorada, senón promovida. Converteuse nun sistema.
No máis alto dese réxime mediócrata,
atopamos aos nosos políticos. Cansouse de ouvir o mediocres que son e
seguramente crerá que os de hoxe son peores que os de antes e os nosos peores
que os do país veciño. Si lle serve de consolo, Alain Denault sostén que a
mediocridade está na natureza de case todos os políticos actuais e o réxime que
debuxa o seu ensaio sostense sobre esa nova política convertida nunha «cultura
de xestión», na que os nosos dirixentes se limitan a manexar os problemas de
onte e na que se despreza calquera pensamento crítico ou calquera reflexión a
longo prazo, porque só se autoriza o normativo, a reprodución, as afirmacións
mecánicas do evidente.
«Este é -subliña Denault- a orde
política do extremo centro». E non falamos do centro demoscópico, alí onde din
os politólogos que se gañan as eleccións, senón directamente dunha proposta
para suprimir o debate entre esquerda e dereita e substituílo por palabras
baleiras. «Impuxéronse na linguaxe as barbaridades das organizacións
privadas: aceptación social en lugar de democracia, partes
interesadas en lugar de cidadáns, sociedade civil en
lugar de persoas, consenso en lugar de debate, competitividade en
lugar de axuda mutua... Dicir, paradoxalmente, que depende de nós saír
do desemprego, facernos atractivos para o mercado laboral, ser activos en
Facebook, emprender... Case todo conspira para facernos fracasar, para
que pareza unha vergoña persoal o que é só a ira política dirixida contra un
individuo a quen se ensinou a restrinxir a súa conciencia. Non hai nada máis
extremo que o extremo centro», sentencia o autor de Mediocracia.
Volvemos a España para pescudar
onde quedou o noso extremo centro. «Hai xente que confundiu o centro coa
centralidade», comparte Daniel Innerarity. «O centro pode ser unha combinación
ideolóxica de valores de esquerda e dereita ou pode ser tamén unha combinación
singular de preguiza intelectual e oportunismo».
Hai tempo que deixaron de
estar os máis listos no Goberno pero non porque os gobernantes sexan máis
parvos, senón porque os demais somos agora máis listos.
Son peores que nunca os nosos
políticos? «Non, o problema é que aos políticos mediocres de agora témolos máis
presentes», di o filósofo español. «Tendemos a idealizar aos líderes da
Transición, por exemplo, porque nos acordamos do bos pero esquecémonos da
cantidade de lixo que había entón. Hai moito tempo que deixaron de estar os
máis listos no Goberno pero non porque os gobernantes fixéronse máis parvos,
senón porque os demais somos agora máis listos. Antes eran máis brillantes por
comparación coa media. Hoxe os políticos destacan menos non porque sexan máis
mediocres senón porque se reduciu a distancia entre o que lidera e os
liderados».
-Cal é entón a solución contra a
mediocracia?
-A democracia é un sistema de
goberno para a xente media, así que a solución é elevar esa media, que haxa
máis cultura de formación. Non se trata de mellorar o proceso de selección de
líderes. Obsesionámonos cos líderes ou co seu exemplo, cousas dese tipo
que subliñan as calidades individuais das persoas, cando o que hai que
traballar é a intelixencia colectiva da sociedade. E iso vale para o Goberno e
tamén para calquera forma de organización humana.
A alternativa, lémbranos Alain
Denault, é a «grisura», o «insípido». Xa saben, o mediocre.
Un sándwich, mixto, por favor.