Asociación de familias de hijos e hijas con TEAF
Que é a Síndrome Alcohólica Fetal?
O Trastorno do Espectro Alcohólico Fetal (coñecido co
acrónimo: TEAF) é o termo utilizado para agrupar un gran número de anomalías
físicas, mentais, conductuales e cognitivas que un individuo pode presentar
cando foi exposto ao alcol durante o seu desenvolvemento prenatal.
A súa máxima expresión coñécese como Síndrome Alcohólica Fetal
(SAF). As súas características pódense dividir en: malformacións
morfológicas (especialmente defectos cranio-faciais), atraso no crecemento e
alteracións do sistema nervioso central, expresadas principalmente por
alteracións cognitivas, conductuales, de socialización e de aprendizaxe.
A exposición prenatal ao alcol é a principal causa coñecida e
prevenible de atraso mental no mundo occidental. Estímase que en Europa afecta
en media a 1 de cada 1000 recentemente nados, existindo países con cifras moito
maiores.
Signos e síntomas
A síndrome alcohólica fetal caracterízase desde o punto de vista
clínico pola presenza de todos ou algúns dos seguintes signos e síntomas:
1. Anomalías cranio-faciais
As principais características son as seguintes: aplanamiento do espazo
entre o nariz e o beizo superior (coñecido como filtro nasal plano), o beizo
superior delgado (fino) e os ollos pequenos (hendiduras palpebrales pequenas).
Existen guías exactas coas medidas en milímetros que se consideran anormais de
todos estes signos.
2. Atraso do desenvolvemento
Defínese como a presenza dunhas cifras de peso ou de talla, ou de ambas,
por baixo dun valor mínimo media en recentemente nados que estiveron expostos
ao consumo materno de alcol durante o embarazo.
3. Sistema nervioso central
A exposición prenatal ao alcol clasifícase como teratógena, é dicir, que
pode danar o desenvolvemento do cerebro en diferentes graos, dependendo da
cantidade, o momento e a frecuencia da exposición. O dano que o alcol produce
no sistema nervioso central dará lugar no recentemente nado e sobre todo no
neno e o adolescente a anomalías da conduta e da intelixencia, e pódese valorar
en 3 áreas diferentes:
a) A estrutura anatómica do sistema nervioso, por exemplo, un
cerebro pequeno (microcefalia) ou anomalías na formación das diferentes partes
do cerebro.
b) O funcionamento neurolóxico, por exemplo, aparición
de convulsións, afectación do desenvolvemento das habilidades motoras, perda de
audición, problemas visuais, mala coordinación entre a vista e a manipulación.
c) O funcionamento intelectual, manifestándose como
trastornos do comportamento, agresividade, falta de autocontrol dos impulsos,
falta de atención e hiperactividade, atraso mental, problemas de aprendizaxe,
mala memoria, problemas de integración social e manca de habilidades sociais,
etc.
Hai outros múltiples signos clínicos que poden asociarse coa síndrome do alcol fetal, por exemplo, problemas cardíacos, alteracións óseas e
articulares, problemas do ril, trastornos do soño, etc.
Critérios Diagnósticos
Existen distintas guías para o diagnóstico do Trastorno do Espectro
Alcohólico Fetal. Actualmente están aceptadas 4 clasificacións dentro do
TEAF:
1. SAF (con ou sen unha historia confirmada de exposición fetal ao alcol)
Presenza de anomalías faciais, atraso de crecemento e evidencia de dano
cerebral nun recentemente nado ou un neno con ou sen exposición prenatal ao
alcol confirmada (por declaración da nai ou por análise de laboratorio).
2. SAF parcial (con ou sen unha historia confirmada de exposición
fetal ao alcol)
Non se cumpren todos os criterios de SAF. Normalmente falta o atraso de
crecemento.
3. Defectos congénitos relacionados co alcol (ARBD)
Presenza de anomalías físicas e outras malformacións orgánicas relacionadas
co alcol (exemplo: defectos cardíacos, malformacións renais, problemas
oculares, trastornos musculo-esqueléticos, etc),
Require da confirmación de exposición prenatal ao alcol (por declaración da
nai ou por análise de laboratorio).
4. Trastorno do neurodesarrollo relacionado co alcol (ARND)
Clínica neurológica e neuropsicolóxica suxestiva de exposición prenatal ao alcol.
Non hai presenza de anomalías físicas nin atraso no crecemento.
Require da confirmación de exposición prenatal ao alcol (por declaración da
nai ou por análise de laboratorio).
SAF COMPLETO
Características físicas
Atraso de Crecemento
Alt. Neuropsicolóxicas
SAF PARCIAL
Non se manifestan todas as características do SAF
ARBD (defectos nacemento)
Características físicas
Outras malformacións menores
ARND (trast. neurodesarrollo)
Alt. neurológicas
NON alteracións físicas
Tratamento
Non existe un tratamento curativo para o SAF, porque as alteracións que o
alcol provoca no desenvolvemento do sistema nervioso central, xa sexan máis ou
menos graves, dan lugar a lesións permanentes.
O feito de que o dano cerebral, os síntomas, as discapacidades secundarias
e as necesidades sexan absolutamente individuais en cada caso, impide que se
poida xeneralizar un tratamento estándar que sexa efectivo en todos os casos.
O tratamento baséase en medidas específicas de cada trastorno
asociado, por exemplo, os problemas de linguaxe, de comportamento ou de
hiperactividade ou falta de atención, e actuacións a nivel educativo (por
exemplo, adaptacións curriculares ou recursos de educación especial).
En xeral empréganse fármacos psicoactivos e intervencións conductuales
cando hai un trastorno da conduta, tratamentos de logopedia, intervencións para
reforzar e adaptar a aprendizaxe, estimulación precoz para favorecer o
desenvolvemento psicomotor, intervencións xerais de apoio, intervencións
sociais de protección, tratamentos psicolóxicos e psiquiátricos adaptados.
Aínda así hai varios estudos en marcha para buscar fármacos/terapias
que poidan mellorar o rendemento cognitivo destes nenos.
Prognóstico
O prognóstico de cada un destes nenos estará condicionado pola gravidade da
afectación do neurodesenvolvemento, a contorna socioambiental e as intervencións
terapéuticas específicas, ademais das discapacidades que presenten. Neste
sentido, é necesario prestar unha especial atención a unha serie de trastornos
funcionais que se dan nestes casos: problemas de aprendizaxe, afectación do
desenvolvemento motor, hiperactividade, deficiencia de atención, problemas da
conduta adaptativa, atraso mental e outras alteracións cognitivas, trastornos
da función executiva, da linguaxe, da memoria, de integración social e de
comunicación social.
Trátase dunha enfermidade crónica e estas alteracións tradúcense na vida
adulta nunha serie de discapacidades secundarias: problemas de saúde mental,
experiencia escolar alterada, problemas legais, internamento en institucións,
conduta sexual inapropiada e problemas co consumo de sustancias de abuso,
incluíndo o alcol, ademais de situacións de incapacidade, dependencia e
problemas para atopar emprego.
Prevención
O alcol é un xerador de malformacións, e a única maneira certeira de previr
o SAF é evitar o consumo de alcol durante o embarazo.
Non se demostrou en estudos de seguimento que pequenas cantidades de alcol
durante o embarazo non poidan supor un risco con absoluta certeza, polo que a
recomendación ás mulleres embarazadas (e tamén ás mulleres que desexan quedar
embarazadas nun futuro inmediato, para evitar danos nas primeiras etapas da
xestación, cando a muller aínda non sabe que está embarazada) é a abstinencia
total durante o período da xestación.
Aínda non se aprobou na nosa contorna unha lexislación que esixa a
etiquetaxe de aviso de evitar o seu consumo por embarazadas nos envases de
bebidas alcohólicas, igual que ocorre co tabaco.