A herdanza teórica na forma de ensinar e a falta de innovación por parte
das facultades son algúns dos freos.
El país
Xa existe un bosquexo de como será a escola no ano 2030. Os coñecementos académicos xa non serán tan
importantes e valoraranse moito máis as habilidades persoais, a capacidade de
empatizar cos demais ou de tomar decisións. O rol do profesor xa non será o de
transmitir os seus coñecementos ao alumno, senón o de actuar como guía para que
o propio estudante constrúa os contidos a partir de diferentes fontes. Os
métodos de ensino terán como base a creatividade e a metodoloxía será cada vez
máis personalizada. Cada neno aprenderá segundo as súas necesidades.
Ese é o escenario descrito por 1.550 profesores, estudantes e responsables
políticos en materia de educación da organización WISE (o Cume Mundial pola Innovación en Educación, nas súas siglas en
inglés), creada en 2009 pola Fundación Qatar. Segundo as enquisas A escola en 2030 (2014) e Conectando a
educación co mundo real (2015),
o principal desafío ao que se enfrontan os sistemas educativos en diferentes
países do mundo é a calidade dos profesores. Segundo os expertos de WISE en
España, a aprendizaxe baseada en proxectos é un dos maiores retos para a escola
tanto en primaria como en secundaria.
Está preparado o grao de Maxisterio para formar
aos futuros profesores de acordo con eses cambios? Até a data non hai estudos
que respondan a esa pregunta. O máis próximo á realidade son as opinións
dalgúns docentes universitarios de diferentes campus españois.
Carmen Alba, profesora de a Facultade de Educación da Universidade Complutense desde 1987, cre que moitas das clases que se
imparten hoxe parécense ás de fai 20 anos. "Temos unha herdanza moi
teórica. Pode haber profesores máis pragmáticos, pero non sabemos si os alumnos
están a aprender ou non métodos máis innovadores". Considera que o plan de
estudos de os graos en Mestre en
Educación Infantil e Primaria -nome da carreira de Maxisterio tras a chegada de o Plan Bolonia- ten dúas grandes lagoas: a competencia dixital e
a formación en atención á diversidade. Na súa universidade ningunha desas
materias é obrigatoria. “Todo mestre tería que ser alfabetizado en cultura
dixital e é unha materia optativa. Ademais, os nenos teñen diferentes
velocidades de aprendizaxe e esa competencia non se está traballando”, explica.
Entre os case 300 profesores dos graos de Educación que se imparten na
Complutense, moitos están a liderar proxectos de innovación docente, pero o
principal freo, sostén Alba, é que non existe un proxecto impulsado pola
Facultade. "Para que as cousas cambien fai falta que se lance un plan
estratéxico desde a propia institución e que esta defina que tipo de profesor
quere formar". Polo momento, existe unha comisión de calidade para cada un
dos títulos, pero só avalía si os contidos axústanse á normativa e non a forma
en que se ensina aos alumnos. "A avaliación tería que ser de carácter
pedagóxico e non tan burocrática", critica Alba.
Na cafetaría da Facultade, tres alumnos de
terceiro do grao en Educación Primaria lamentan que as clases sigan o sistema
tradicional. "Non danche ganas de vir, cada profesor céntrase en dar a súa
materia e non se preocupan de que aprendas a dar clase. É todo moi monótono,
unha repetición do que xa demos no instituto", conta María Iturzaeta, de
21 anos. En dous meses de prácticas aprendeu máis que no case tres anos de
carreira. "Non utilicei nada do que aprendín aquí".
O seu compañeiro Álvaro Ballesteros, de 24 anos, cre que o profesor segue
estando nun pedestal e que os alumnos só escoitan. "Hai moi poucos
profesores que falen da necesidade de innovar e de darlle a volta ao ensino. As
materias de didáctica, que son as que máis nos interesan, son moi
teóricas". "Fanche memorizar papelorio", engade Daniel Figueras,
outro estudante de 21 anos.
Para David Reyero, profesor do grao en Educación
Infantil da Complutense desde fai 16 anos, o problema da innovación educativa
no sistema público é que non se ten claro que tipo de escola quérese. "A
diferenza do que sucede coa privada, que está en continuo cambio para atraer a
novos alumnos, aquí non hai presión externa que obrigue a saír do que se está
facendo". A Universidade é, na súa opinión, un elefante que se move de
forma moi lenta, case por inercia, ao que lle falta conexión cos colexios para
coñecer que necesitan. "Esa é unha das liñas que habería que potenciar,
analizar o que está sucendiendo nas aulas para modificar o programa académico
dos graos".
O que está claro, segundo os expertos consultados, é que o sistema
educativo está esgotado e non dá máis de si. "A escola tradicional é un
aburrimento e por iso hai tanto fracaso. Nas pantallas os nenos están a
aprender de forma autodidacta e logo chegan a clase e chocan contra un sistema
decimonónico", apunta Mariano Fernández Enguita, profesor da Complutense.
No seu libro A educación na encrucillada, sinala que a baixa
esixencia nas facultades de educación contribúe á pouca preparación coa que
salguen os profesores. "Os estudantes de Educación se gradúan coa nota
media máis alta do oito grandes grupos de titulacións (7,57 fronte ao 7,36
medio), mentres que a súa nota media de acceso está por baixo da media (en 2013
foi de 7,5 para Infantil, por baixo do 8,37 do resto de graos). Hai dúas
interpretacións: as facultades de Educación son as máis eficaces ou son menos
esixentes", sinala.
Falta de reflexión na Universidade
"O problema somos nós, que non temos competencias para formar aos
docentes do futuro", asegura Nines Gutiérrez, coordinadora do grao en
Educación Primaria da Universidade Autónoma de Madrid. "Imos sempre detrás do que dita a industria
en lugar de fixar as regras desde as universidades. Empresas como LEIGO lanzan un robot e nos colexios créase a materia de robótica para
ensinar aos nenos a programalos". Está claro que a programación fomenta a
creatividade e axuda a estruturar a mente, sostén Gutiérrez, pero a reflexión
de que tipo de profesor e ensino quérese debería nacer na Universidade. "A
Administración elabora rankings das mellores universidades,
pero que se fai con eses resultados? Non se analizan os erros para tentar
mellorar".
Co obxectivo de acelerar o proceso de cambio educativo e crear novas
propostas didácticas e metodológicas para o ensino universitario, a Universidade Rei Juan Carlos lanzou hai case un ano o Observatorio para o estudo e
desenvolvemento de innovacións no ámbito educativo, no que xa participan 60 docentes de diferentes
especialidades. "A sociedade evolucionou moito e a educación non. A clave
está nas facultades de Maxisterio e pese ao problema do corpiño legal para a
configuración dos graos, a innovación é a nosa responsabilidade", apunta
Pilar Lagoa, directora do Observatorio.
A clave é involucrar a docentes en investigacións ligadas á innovación e
levar os resultados ás aulas para que os alumnos participen no cambio de
paradigma educativo. En setembro de 2015, o porfesor da URJC Jesús Paz-Albo
iniciou xunto a investigadores da Universidade de Washington un estudo para mellorar o rendemento dos
estudantes na aprendizaxe de
matemátcas. Os seus
alumnos do grao en Educación Primaria e Infantil están a piques de coñecer as
técnicas para conseguir que os nenos se motiven ao aprender con números.
"Estamos a traballar con colexios en Estados Unidos e esa experiencia fainos tomar conciencia do
que pasa nas aulas. Hai que modificar a forma de ensinar, si non seguiremos
tendo os mesmos resultados". O primeiro paso é, segundo este equipo de
investigadores, conseguir un cambio de actitude no profesorado.