A mente que se abre a unha nova idea, xamais volverá ao seu tamaño orixinal. – A. Einstein.
De mi casa al mundo
Ultimamente estase falando en moitos medios de comunicación das achegas que a neurociencia está a realizar ao campo da educación. Pero cales son
estas achegas? Son realmente relevantes? Sérvennos a nós, os que estamos cada
día dentro da escola ou é pura teoría que queda reflectida nun libro?
Que estuda a Neurociencia no campo educativo?
A neurociencia é a ciencia que estuda ao cerebro humano e como se
producen as aprendizaxes nel. Por tanto aplicada á educación é unha ferramenta
básica para coñecer e entender os mecanismos da aprendizaxe e como
interaccionar con el. É dicir, como abrazarnos á aprendizaxe sen ter que
enfrontarnos a ela nin loitar por querer fixala no cerebro.
Como profesional, ou máis ben aprendiz, do ensino isto paréceme algo
totalmente revolucionario. O que nos expón a neurociencia é a evidencia,
que non crenza, científica achega do funcionamento do cerebro. Grazas
ao seu estudo e coñecemento podemos saber que factores son determinantes para
que aquilo que queremos que aprendan os nenos na escola se faga de
maneira eficaz e duradeira.
Toda persoa que se dedique ao traballo con nenos debería coñecer estas
evidencias científicas. Así que desde aquí fago un reclamo ás
universidades para que por favor poñan esta materia tan indispensable na
carreira de maxisterio.
Os factores facilitadores de aprendizaxe
Vou comentarvos (humildemente pois non son unha experta na materia) algúns
de estes factores “facilitadores de aprendizaxe”. Todos eles estudados
a través dunha formación realizada con David Bo i Torrens, neurocientífico, ao que aconsello que sigades si
estades interesados en coñecer máis.
Os períodos críticos
A medida que o noso cerebro vai madurando, descubriuse que existen
uns períodos nos que determinadas aprendizaxes son máis sensibles a ser
adquiridas nun momento que noutro.
Isto non quere dicir que pasado este período non se poida adquirir unha
aprendizaxe, grazas á plasticidad do noso cerebro pódese facer pero custará
máis.
Por exemplo con a lectura e a escritura.
O cerebro non está especialmente sensible a adquirir estas aprendizaxes até
os 6/7 anos, con todo nalgunhas
escolas cólganse medallas porque hai nenos que desde os 3 anos xa saben
escribir. É certo, estes nenos, aprenden a escribir aos 3 anos, momento
non sensible para a súa aprendizaxe, a través dunha insistencia
esgotadora, que non sería necesaria si se esperarse a que o cerebro estivese preparado
para iso.
Na adolescencia o cerebro é basicamente emocional, é lóxico que a moitos
adolescentes lles custe centrarse en determinadas materias como química, física,
bioloxía…
A emoción activa a aprendizaxe
Se unha aprendizaxe ten un alto contido emocional, é máis probable que sexa adquirida que
outra á cal non hai ningunha emoción vinculada.
Isto ten que ver coa nosa amígdala. A información con contido
emocional pasa polo sistema límbico onde se atopa a amígdala. A amígdala é unha
das partes máis primitivas do cerebro e actívase ante eventos que considera
importantes para a supervivencia, o que favorece un recordo de maneira
máis eficiente. Ademais coa emoción créase oxitocina, serotonina
e adrenalina, neurotransmisores necesarios para realizar novas conexións
neuronais.
A sorpresa, por exemplo, é
outro factor que activa a amígdala.
A práctica en diferentes contextos
A neurociencia dinos tamén que calquera contido se asimila moito mellor
cando podemos polo en práctica en diversas situacións.
Isto favorece a mielinización das conexións neuronais,
facéndoas máis rápidas e de mellor acceso.
A influencia do adulto
Outro factor interesante é o da actitude do adulto.
Pódese empatizar moito mellor con alguén que ten unha actitude de
“imos aprender” que con quen ten unha de “veño ensinar”. As neuronas
espello predisponen a aprender cousas novas si mantense unha actitude
de respecto e empatía.
A capacidade atencional
O noso cerebro é incapaz de manter a atención de maneira continua.
Dos 3-6 anos son capaces de 5 a 8 minutos e a dos
adultos é de 15 a 18 minutos.
Como se pode pretender ter a grupos de nenos sentados durante horas,
impasibles, e que encima atendan?
Xa non comento nada de onde queda a aprendizaxe… Necesítanse realizar
descansos. É certo que hai contidos que resultan tan motivadores para
un neno que non pode despegarse deles durante horas, pero aquí xa interveñen
outros factores como a emoción, a realización, o afán de superación…
Cando deixas a un neno que conecte realmente coa súa necesidade podes
darte conta de cando ten suficiente cunha cousa ou cando necesita máis doutra.
É unha auténtica marabilla poder observalo.
Moitas veces, cando algún neno fixo un verdadeiro esforzo cognitivo vaise
ao exterior durante un bo intre a correr e saltar na cama elástica. O
noso cerebro consome osíxeno e glicosa cando realiza este tipo de esforzos,
para poder recuperalo necesita de movemento físico.
Hai moitas escolas que xa están a levar a cabo este tipo de acertos.
Escolas que levan a cabo metodoloxías activas, que respectan os
períodos e fases de desenvolvemento de maneira individualizada, nos cales
as aprendizaxes transcorren de maneira espontánea, sen imposición externa,
desde o verdadeiro afán de curiosidade do neno, outorgando o verdadeiro
protagonismo da educación a quen corresponde.