Varios expertos coinciden en sinalar que os indicadores de PISA son útiles
pero non suficientes para explicar se un sistema funciona e por que.
Para mellorar o diagnóstico, propoñen comparar en que se fundamenta a
aprendizaxe e outros factores subxectivos, como a satisfacción coa educación.
Critican basear o discurso na "calidade", a "visión
tecnocrática da educación" e a "discusión ideolóxica" sobre os
resultados.
eldiario.es
PISA
volveu a tódolos titulares. Pasa cada tres anos, cando a OCDE libera os
datos do informe de educación máis famoso do mundo. Os resultados adoitan dar
para moito e adoptan, coinciden os expertos, formas diferentes en función dos
ollos que os miren. Son moitos datos, pero o estudo concede poucas
explicacións.
Nesta ocasión, sabemos que España rexistra lixeiras melloras que a igualan
á media da OCDE tras a caída desa puntuación de referencia. E tamén que, a
priori, que o que mide PISA é algo máis que as competencias que se adquiren
entre o catro paredes dunha aula. Avalía, como explica a OCDE, a literacia,
un conxunto de competencias e destrezas entre as que as curriculares son só
unha pequena parte do pastel.
A experta en Psicoloxía Educativa Elena Martín destaca nesta análise "o reduccionismo das aprendizaxes
avaliadas, as limitacións metodolóxicas das análises e o insano fondo
competitivo que subxace a toda a súa lóxica", aínda que anima a ler sen
maniqueísmos os resultados para extraerlles todo o mollo posible. Polo menos,
sostén, como gran fonte estatística que sirva como punto de partida para
empezar a traballar no local.
"Todo se pode medir mellor"
Esta experta e outros consultados por eldiario.es valoran a achega de PISA
–"coñecer é sempre mellor que non coñecer"–, pero todos rexeitan que
os resultados permitan algo tan "monumental" como medir e explicar
como e por que funcionan os sistemas educativos de 72 países diferentes a
partir dunha comparación entre eles.
"A gran virtude e o gran problema de PISA é homoxeneizar os niveis de
coñecementos e competencias. É unha tarefa moi complicada. Cada sistema ten as
súas pecualiaridades e calquera cousa que midas poderíase medir mellor,
sempre", apunta José García Montalvo, catedrático de Economía da
Universidade Pompeu Fabra.
A OCDE vai introducindo periodicamente novos indicadores e áreas de
medición. Este ano, por exemplo, inclúe como novidade a resolución de problemas
en equipo e os coñecementos financeiros. Pódese seguir avanzando sobre a base
de PISA? Hai marxe para a mellora na avaliación?
Tres especialistas propoñen fórmulas para coñecer con máis rigor científico
e sociolóxico os porqués dos resultados de PISA, máis aló da mera sucesión de
números e correlacións.
Os empollones son bos en PISA?
"Medir mellor o que fai PISA" é o obxectivo do equipo multidisciplinar
no que traballa o sociólogo José Saturnino Martínez desde a fundación COTEC. "A idea é
avaliar en dous momentos do tempo aos mesmos alumnos para ver que pasa a través
de probas equiparables a PISA, algunhas psicolóxicas e outras que acheguen
indicadores de contido", explica.
A súa fórmula busca, entre outras cousas, estudar en que medida as
competencias que mide PISA están relacionadas cos contidos da escola, neste caso
española. "Así podemos ver que traballa o sistema, si incide por exemplo
na aprendizaxe memorístico máis que nas competencias. Porque pode ser que
estudantes con notas moi boas teñan malos resultados en competencias, é dicir,
en saber aplicar o que coñecen, e viceversa", detalla.
Estas novidades, lembra Martínez, poderían ter cabida sen pasar por alto
que, "como sie mostra PISA, a variable con máis forza na vida escolar dos
estudantes é o nivel socioeconómico e cultural das familias".
En calquera caso, apunta García Montalvo, a dificultade está en pasar da
correlación –o que revela como máximo PISA– á causalidad. "Para
saber que hai unha causalidad entre factor e efecto, non podes facer como os
médicos: fornecer unha medicación e avaliar reaccións".
Eliminar a "discusión ideolóxica"
Todo isto, engade Saturnino Martínez, debería servir para vacinarnos da
"falsa tecnocracia" coa que PISA asocia a política educativa.
"ei algo funciona en sete países de 72, entón que o faga o resto. Pensar
isto é absolutamente tolo. Facer política educativa non é ver os datos,
sacar uns parámetros e plantalo no BOE, que é o que fixo Wert. E con que
resultado".
"Estamos a explicar moi mal PISA porque unha gran maioría céntrase en
utilizar as estatísticas como arma para xustificar por que alguén o fixo mal
coas súas políticas educativas, cando iso é algo, ademais, que se aprecia nun
prazo longo de tempo. Os efectos non son inmediatos. O debate técnico e
científico queda desvirtuado pola discusión ideolóxica", critica García
Montalvo.
O catedrático Xullo Carabaña pon como exemplo nesta análise o feito de que os recortes en educación que
sufriu España non deixen pegada en PISA e pregúntase con escepticismo a
"que factores responde entón o que mide a OCDE e de canta
intensidade".
"Non hai que culpar ás ferramentas, senón a como colectivos con poder
aprópianse da interpretación desa ferramenta. E aí está a trampa ideolóxica da
calidade como unha regra de medir. Que é calidade? É unha palabra baleira que
cada un entende como lle dá a gana e interésalle", engade neste sentido o
sociólogo José Saturnino Martínez. E lanza unha última advertencia: "O
perigoso é que o debate se ha ideologizado co disfrace de que non é
ideolóxico".
Máis factores subxectivos
Para Enric Prats, profesor de Pedagoxía Internacional na Universidade de
Barcelona, a clave para mellorar PISA é combinar factores obxectivos con
outros. "Cocientes, recursos, salarios de docentes, peso das familias...
con cuestións como a satisfacción coa educación en xeral e coa súa
educación", explica.
Di que llo pregunta aos seus alumnos e alumnas e a resposta á primeira
–negativa– é moi diferente á segunda –positiva–. "Analizar ese dato
longitudinalmente, ao cabo de tres ou cinco anos, sendo subxectivo, permite
construír unha percepción, unha tendencia para contrastar moi curiosa".
Coas variables actuais, Prats é rotundo: "Non é posible comparar
países". "É comparable si puidésese asegurar que os alumnos avaliados
han seguido uns procesos de aprendizaxe similares". Si seica, remata o
experto, a análise pode ser "con moitas comiñas interesante para ver a
evolución dun mesmo país".