Os novos experimentos no ensino albiscan o fin das clases maxistrais.
Unha das tendencias é a neurodidáctica.
El país
No ano 2010 un equipo de investigadores do Massachusetts Institute of Techonolgy (MIT), en Boston, colocaron a un universitario de 19 anos un
sensor electrodérmico no pulso para medir a actividade eléctrica do seu cerebro
as 24 horas durante sete días. O
experimento arroxou
un resultado inesperado: a actividade cerebral do estudante cando atendía nunha
clase maxistral era a mesma que cando vía a televisión; practicamente nula. Os
científicos puideron probar así que o modelo pedagóxico baseado nun alumno como
receptor pasivo non funciona.
“O cerebro necesita emocionarse para aprender”, explica José Ramón
Gamo, neuropsicólogo infantil e director do Máster en
Neurodidáctica da Universidade Rei Juan Carlos. No último lustro, en España apareceron
diferentes correntes que queren transformar o modelo educativo e unha delas é a
neurodidáctica. Non é unha metodoloxía, senón un conxunto de coñecementos que
está a achegar a investigación científica no campo da neurociencia e a súa
relación cos procesos de aprendizaxe. “Antes só se podía observar o
comportamento dos alumnos, pero agora grazas ás máquinas de neuroimaxe podemos
ver a actividade cerebral mentres realizan tarefas”, engade Gamo. Esa
información serve aos profesores e pedagogos para decidir que métodos son os
máis eficaces.
Gamo, que estuda as dificultades de aprendizaxe de persoas con
dislexia e TDAH desde fai máis de 20 anos, observou que
na maioría dos casos eses problemas non estaban relacionados con esas
síndromes, senón coa metodoloxía escolar. El e o seu equipo identificaron que o
50% do tempo das clases de primaria en España baséanse en transmitir
información aos estudantes de forma verbal, algo que en secundaria sucede o 60%
do tempo e en bacharelato case o 80%. “Indagamos sobre o que estaba a suceder
nas aulas e queriamos saber que dicía a ciencia respecto diso, si ese método
estaba xustificado”.
Baseándose en diferentes investigacións
científicas e nas súas propias, concluíron que para a adquisición de
información nova o cerebro tende a procesar os datos desde o hemisferio dereito
-máis relacionado coa intuición, a creatividade e as imaxes-. “Neses casos o
procesamiento lingüístico non é o protagonista, o que quere dicir que a charla
non funciona. Os xestos faciais, corporais e o contexto desempeñan un papel moi
importante. Outra mostra da ineficacia de a clase
maxistral”, explica
Gamo.
Por iso, a neurodidáctica propón un cambio na metodoloxía de ensino
para substituír as clases maxistrais por soportes visuais como mapas
conceptuais ou vídeos con diferentes apoios informativos como gráficos
interactivos que requiran a participación do alumno. Outra das apostas é o
traballo colaborativo. “O cerebro é un órgano social que aprende facendo cousas
con outras persoas”, engade.
No últimos cinco anos, Gamo formou en neurodidáctica a docentes dunha trintena de colexios
públicos en diferentes comunidades autónomas. O principal problema, na súa
opinión, é que as escolas non están a tomar a decisión sobre cara a onde queren
innovar, ao que se suma que ninguén lles acompaña na implementación das novas
metodoloxías.
“As direccións dos centros
están enrocadas nos métodos tradicionais baseados en clases maxistrais,
memorización e exames escritos”.
Nese escenario conviven centos de profesores e entre eles hai quen non
se conforman co establecido. Chema Lázaro, de 34 anos, dá clase a alumnos de
sexto de primaria nun colexio concertado de Moralzarzal e desde hai dous anos e
medio aplica a neurodidáctica na aula. “Os meus alumnos sempre me dicían que eu
molaba moito, pero que as miñas clases eran unha porcallada”, conta. Empezou a
investigar sobre metodoloxías alternativas e creou o blog Pizarras abiertas, que en 2013 valeulle o premio nacional
sobre o TIC na aula do Ministerio
de Educación. Lázaro
buscaba unha base científica que apoiase a súa aposta: facer que os seus
estudantes aprendesen para toda a vida sen memorizar.
O 50% do tempo das clases de primaria en
España destínase a que fale o profesor. En bacharelato é case o 80%.
“O meu método respecta o proceso polo que o cerebro aprende: primeiro
vai a motivación, daquela a atención e por último a memoria. Nesa orde”. Para
explicar o antigo Exipto tenta captar o vínculo emocional dos rapaces. A través
da súa
canle de YouTube exponlles
xeroglíficos en vídeos con formato de tráiler cinematográfico. “Con ese
material motívanse e así teño alumnos atentos”, continúa. Utiliza a
gamificación e as capitais apréndense gañando puntos na plataforma Kahoot. Para ver as pirámides, vista desde un dron
ou Google
Earth.
Unha das plataformas de educación online baseada na
neurodidáctica é Neurok. O director da compañía, Agustín Cuenca,
empezou a explorar o mundo educativo fai 10 anos, cando ao seu fillo de cinco
anos diagnosticáronlle hiperactividade. “Partimos de que a formación online non
funciona, só un 10% dos
que se apuntan a un MOOC -cursos
online masivos e gratuítos- termínao”. Nunha plataforma tradicional atópanse
contidos, mentres que en Neurok hai
debates.
Conca e un equipo de 10 pedagogos e profesores de universidade e
primaria aplicaron os formatos de Twitter e Facebook á educación. “Antes sempre sabías a
quen pedir os apuntamentos. Agora decides a quen seguir nesta rede social na
que todos os alumnos comparten contidos e debaten sobre diferentes temas. O
profesor fai de guía e achega criterio sobre que contidos son de calidade”,
explica Conca. O máis difícil deste modelo de aprendizaxe, recoñece este
informático, é a participación. O sistema conta con hashtags, mencións
ou notificacións no móbil, entre outros servizos. A idea de Neurok é ser
utilizada como unha plataforma de apoio ás clases presenciais ou directamente
como o esqueleto dun curso online.
Iso é o que sucede co Máster en Neurodidáctica do Rei Juan Carlos, un curso blended no
que o 80% do contido impártese na rede. Até agora, tamén usaron Neurok na UNED e na Universidade de Estremadura, coa que están a colaborar nunha investigación para medir a calidade
dos contidos compartidos polos alumnos e o seu nivel de interacción na
plataforma.
“Aínda hai moita xente que desconfía destes métodos, pero nuns 15 anos
empezaranse a ver os resultados”, comenta Conca, que xa asesorou a máis de 30
colexios públicos de diferentes comunidades autónomas a través da súa consultora
educativa Niuco. Para todos aqueles que busquen evidencias
científicas da neurodidáctica, o profesor da Universidade de Barcelona Jesús Guillén recompila no seu blog Escuela con cerebro as últimas investigacións realizadas en
diferentes partes do mundo.