España empeza a impulsar proxectos pedagóxicos que usan os teléfonos como unha ferramenta máis da aula.
El país
Teñen a superficie da Terra a 37 quilómetros debaixo dos seus ollos.
Santiago González, o profesor de Arte, acaba de levar aos seus 28 alumnos de 1º
de ESO (11 e 12 anos) de paseo polo límite da estratosfera. Os mozos cabecean
dun lado ao outro cunhas lentes de cartón que levan encaixado o teléfono móbil. Dan berros cada un desde o seu carcasa: “Que
vertixe!”. “Mola!”. Nos 45 minutos que dura a clase visitarán os fondos
mariños, o Coliseo de Roma, as ruínas aztecas de Chichen-Itza (México). Son
imaxes de 360 graos e a realidade virtual mergúllaos
nelas. González parece tan entusiasmado como eles: “Isto ten unhas
oportunidades tremendas”.
Os mozos do Instituto Cervantes, en Madrid, son os primeiros en probar a última
proposta educativa de Google: Expeditions. A
multinacional visitará nas próximas semanas unha vintena de centros de España
para familiarizar a docentes e alumnos co proxecto. Préstanlles os móbiles, as
lentes de cartón e a tableta desde a que o profesor dirixe a clase sinalando co
dedo as raias mariñas, unha pedra, unha estrela… “Paróuseme o corazón”, esaxera
Fabián na segunda fila cando o programa salta ao cosmos. Está entusiasmado
porque ve esta experiencia case como facer pellas: “Isto non é traballo”,
confesa. Hai centros, expertos e profesores que creen, ao contrario, que si que
o é, que se pode ensinar cos móbiles igual que cun libro, unha lousa ou unha
película.
Case todos os alumnos desta aula teñen o seu propio teléfono. É unha
tendencia á alza conforme se fan maiores. Un de cada tres nenos de 10 anos leva
un; no 78,4% dos de 13 anos e o 90% cando superan os 15, segundo datos do
Instituto Nacional de Estatística (INE) de 2014. “Forman parte do día a día da
súa vida, debemos conseguir que sexan os seus aliados”, defende Mar Camacho,
investigadora de tecnoloxía Educativa na Universidade Rovira i Virgili e autora
principal dun estudo en marcha para medir o impacto destes dispositivos na
aprendizaxe, no que colaboran Samsung e o Ministerio de Educación. Levan tres
anos de probas en 29 colexios públicos de 13 comunidades autónomas en “un campo
emerxente” do que existen poucos datos. Faltan evidencias científicas, segundo
Camacho, de si axudan ou non ao rendemento académico. Pero si se sabe que
desenvolven outras competencias, como a autonomía ou o traballo en equipo: “Hai
alumnos que normalmente non participan nas dinámicas de clase e, con todo, súmanse
cando se traballa con tabletas dixitais”, engade esta experta.
Hai conceptos que se poden explicar cun móbil e
outros que se contan mellor con plastilina. O teléfono, a tableta ou o
computador son só ferramentas, advirten distintos expertos. Ollo cos centros
que “promoven o uso de tabletas para captar estudantes e só venden fume”, en
palabras de Camacho. Nin é só unha moda nin se pode facer de forma illada. “Non
abonda con que un profesor decida usar tecnoloxías pola súa conta”, explica
Félix Serrano, director do Instituto Nacional de Tecnoloxías Educativas e
Formación do Profesorado (INTEF), dependente do Ministerio de Educación. “Debe de
ser parte do proxecto educativo de centro, que ten que comunicarse ás familias,
ademais de contar coas redes adecuadas e as condicións de seguridade
necesarias”. Non existen datos oficiais de cantos centros escolares usan os
móbiles en clase fronte aos que os prohiben. Tampouco se contabilizou o número
de profesores capacitados para usalos como ferramenta didáctica, aínda que
distintas fontes consultadas sinalan que é un grupo minoritario. No INTEF
fórmanse cada ano uns 10.000 profesores en Competencias Dixitais, que se
engaden á formación que imparten as comunidades autónomas.
“As tecnoloxías teñen grandes vantaxes pero requiren unha boa formación do
profesorado”, engade Javier Bahón, mestre e pedagogo e formador de docentes,
que nas súas charlas defende “innovar sen perder o norte” e advirte de que
parte desa preparación queda ao albur de cada mestre. “Cando se xeneralizaron os encerados dixitais, o Goberno ofreceu só unha mañá de formación para usalas. Un
día e nunca máis se soubo. Así que houbo profesores que lle sacaron punta,
outros que só a acenden ás veces como xogo e os que escriben encima coma se
fose a lousa tradicional”.
“Mira o sol, mira o sol! Case o toco”, grita unha moza coas lentes postas
na aula do IES Cervantes. É a clase de proba de Ismail Ali Gago, profesor de
Bioloxía e responsable tecnolóxico do instituto, que ve “interesante” a
proposta, pero pide probala máis para calibrar as vantaxes posibles. Gago xa
usa os móbiles noutras das súas clases: “Son un auténtico laboratorio, pero é
importante deixarlles algo claro aos mozos: os móbiles están prohibidos; Os
computadores que levan dentro, non”. Moitos centros de secundaria prohiben o
seu uso na aula. Temen o ciberbullying, que segundo un estudo recentemente
publicado dáse xa nun de cada catro casos de acoso escolar. Vale para penetrarse na
casa de Cervantes con realidade virtual pero tamén para facer fotografías de
compañeiros e colgalas nas redes ou para enviar insultos. “Pode ser tan
perigoso como un lapis que serve á vez para pintar ou para sacar un ollo”,
engade Santiago González, o profesor de Arte. De fondo seguen os grititos de
sorpresa dos mozos, que agora están na selva. “Un mono, un mono, estou a ver un
mono”, berra unha. Non se deu conta de que soou o timbre e xa pode saír ao
recreo.
En España, o 51,2% dos centros escolares dispoñen de computadores de
sobremesa, o 45,2% de portátiles e o 3,6% de tabletas, segundo datos do
Ministerio de Educación correspondentes ao curso 2014-2015. Non contabiliza os
móbiles. Aínda que o seu uso está moi estendido, segundo o INE, hai familias
que non poderían pagalos e menos aínda si se trátase dun aparello de última
xeración, que pode custar entre 200 e 800 euros. Javier Bahón propón que as
Administracións dean remanentes aos centros que queiran facer proxectos para os
alumnos que non teñan. Mar Camacho engade que se pode permitir a cada alumno
levar a tecnoloxía da que dispón “para compartila” e defende que non teñen que
ser modelos recentemente saídos ao mercado: “A UNESCO está a ensinar a ler en
países subdesarrollados usando soamente SMS”.
Non só hai diferenzas nos aparellos, tamén nas conexións. “Atopeime de todo, centros sen cableado e colexios que non tiñan ancho de banda suficiente. Iso é o máis frustrante para un profesor, ter o equipo e que se colgue”, engade Bahón, que percorre o país formando docentes. Segundo datos oficiais do Ministerio de Educación, o 68,4% dos centros teñen conexións de cinco megas de ancho de banda e só un de cada catro, de máis de 20. É coma se toda a auga que necesita un colexio entrase por unha única mangueira estreita. A maioría das compañías de telefonía ofrecen xa máis de 100 megas nas súas ofertas para fogares.
Non só hai diferenzas nos aparellos, tamén nas conexións. “Atopeime de todo, centros sen cableado e colexios que non tiñan ancho de banda suficiente. Iso é o máis frustrante para un profesor, ter o equipo e que se colgue”, engade Bahón, que percorre o país formando docentes. Segundo datos oficiais do Ministerio de Educación, o 68,4% dos centros teñen conexións de cinco megas de ancho de banda e só un de cada catro, de máis de 20. É coma se toda a auga que necesita un colexio entrase por unha única mangueira estreita. A maioría das compañías de telefonía ofrecen xa máis de 100 megas nas súas ofertas para fogares.