AA.CC., La Rebelión del Talento
Joseph S. Renzulli é “Professor” de Psicoloxía da Educación da Universidade
de Connecticut (Conéctica) dos Estados Unidos de Norteamérica (EEUU), e
Director do Centro Nacional de Investigación sobre os Dotados e Talentosos. Considéraselle
un dos máximos referentes mundiais no campo das Altas Capacidades e a resposta
educativa máis eficaz.
É membro da Asociación Americana de Psicoloxía e foi consultor para o Grupo
de Traballo da Casa Branca sobre a Educación dos Dotados e Talentosos. Director
dos Programas “UConn Mentor Connection” para os novos estudantes “Gifted”
(Altas Capacidades) e o Programa Confratute (Confraternización) de verán na
Universidade de Connecticut, que comezou en 1978 e serviu a miles de mestres e
técnicos educativos de todo o mundo.
A súa investigación centrouse na identificación e desenvolvemento da
creatividade e talento nos mozos e nos modelos de organización e estratexias
curriculares para a mellora total da escola. Unha das súas liñas de
investigación e traballo máis recoñecidas foi a aplicación das estratexias de
educación para os máis capaces, á mellora da aprendizaxe de todos os estudantes
que culmina co desenvolvemento do seu modelo SEM (Enriquecendo o curriculum
para todo o alumnado).
Entender os seus postulados é moi importante pois a administración
desenvolveu as súas normativas baseadas no que coñecemos como “O modelo do Tres
Aneis”. A súa mala interpretación esta provocando unha gran confusión nos
procesos de identificación e avaliación deste alumnado.
O Modelo do Tres Aneis
Unha das cuestións que os investigadores tentan descifrar é dar resposta ao
porqué non todas as persoas cun alto potencial nunha área determinada
desenvólvense con éxito nestas áreas. Así a investigación adoita fixarse
naqueles individuos que si sobresaen, para entender cales foron os
condicionantes que lles levaron a esta situación.
Para Renzulli o comportamento ou produción excelente (gifted behaviour) “sucede nalgúns individuos,
en determinados momentos”, cando conflúen capacidade, creatividade e alta
motivación pola tarefa”. Son o chamados “Tres Aneis”.
PRIMEIRO ANEL: A Capacidade xeral por encima da media definida en dous campos:
“Capacidade xeral“, ou capacidade para procesar
información, para integrar e recuperar selectivamente a información que permite
executar respostas adaptativas e apropiadas fronte a situacións novas, e a
capacidade para elaborar o pensamento abstracto.
“Aptitudes específicas“, capacidade para
adquirir coñecemento ou para render nunha ou máis actividades nun ámbito
específico. Representan o modo en que os seres humanos exprésanse na vida real
(non nos tests). Algúns exemplos serían as aptitudes matemáticas (aínda que
esta área tamén pode determinarse desde os tests de intelixencia), musicais ou
artísticas.
SEGUNDO ANEL : Compromiso coa tarefa
É unha forma de motivación referida á enerxía concentrada sobre un
problema, tarefa particular, ou área específica de rendemento. Perseveranza,
resistencia, traballo duro, dedicación, autoconfianza, e seguridade en si mesmo
para levar a cabo un traballo importante. É un conxunto de trazos que se dan
moi a miúdo en individuos creativamente produtivos.
TERCEIRO ANEL : Creatividade
Fluencia, flexibilidade e orixinalidade de pensamento; apertura e
receptividade á experiencia nova; curiosidade e actividade especulativa, así
como a sensibilidade cara ao detalle, as características estéticas das cousas e
das ideas.
Inclúe a curiosidade, a orixinalidade ou enxeño e a vontade de
cuestionar as tradicións ou convencións sociais. Ao longo da historia houbo
multitude de científicos sobresalientes. Con todo, aqueles que mesmo a día de
hoxe seguimos reverenciando e cuxos nomes se converteron en claros referentes
nos seus respectivos campos son aqueles científicos que empregaron a súa
capacidade creativa para visionar, analizar e tamén resolver cuestións
científicas de forma orixinal.
Extracto do artigo onde poderás ampliar esta información: http://www.javiertouron.es/2012/12/o-modelo-de-o-tres-aneis.html
A creatividade e a motivación pola tarefa non están sempre presentes no individuo.Mesmo cando falamos de persoas adultas con
producións altamente destacadas podemos observar que as súas biografías mostran
períodos de baixa produtividade e desmotivación, que adoita servirlles para
“cargar as pilas”. Ambas as estan relacionados co interese pola tarefa concreta
que se esta desenvolvendo e pode mesmo xurdir só en interacción con outros
individuos de intereses similares.
Así, este modelo dános as pautas das variables que a educación debe
traballar (pensamento creativo, motivación e implicación coa tarefa,
intelixencia emocional e presentar oportunidades para o desenvolvemento das
capacidades específicas dos seus alumnos) para converter o potencial inicial en
talento cristalizado capaz de xerar produtos ou innovacións destacadas. O
modelo do tres aneis vén así a definir o punto de chegada ao
que os educadores deben aspirar, e non o punto de partida que nos deba servir
para seleccionar que alumnos ou cales non terían dereito a participar en
programas de enriquecemento ou unha atención específica.
O Revolving Door Identification Model
Renzulli ten o seu propio modelo de identificación, o “Revolving Door” ou
Modelo de Identificación de Renzulli. Segundo sinalan Renzulli e Reis (1991),
os propósitos deste sistema son tres:
a) Desenvolver a creatividade e a implicación
(compromiso) na tarefa nos suxeitos que forman parte do pool de estudantes
seleccionados e doutros que puidesen ser identificados por procedementos
diferentes.
b) Procurar experiencias de aprendizaxe e sistemas
de apoio que faciliten a interacción entre a creatividade, a implicación na
tarefa e a capacidade intelectual (superior á media).
c) Ofrecer oportunidades, recursos e estímulos
para o desenvolvemento e aplicación das condutas propias das persoas de alta
capacidade.
Este modelo de identificación está dividido en diferentes niveis e o
obxectivo final é chegar a identificar, por diversas vías, en torno ao 15% dos
alumnos dun determinado distrito ou escola. Como vemos no cadro a continuación
os profesores teñen unha gran importancia no proceso de selección, por iso
recoméndase que reciban unha formación específica. Os nomeamentos dos
profesores (50% do pool) trátanse do mesmo xeito e co mesmo valor que os
resultados dos tests (restante 50%).
Para este proceso utilízanse escalas nas que o profesor valora as
características dos alumnos nunha serie de aspectos relativos a ámbitos de
talento diversos, pero relacionados cunha concepción determinada da alta
capacidade: aprendizaxe, liderado, motivación, creatividade, etc. Estas
escalas utilízanse para incluír alumnos pero non para excluílos. É
dicir, que alumnos que obteñan baixas puntuacións en escala pero altas
puntuacións nalgún test non son excluídos do grupo de seleccionados. Nos casos
nos que os profesores nomean un excesivo número de alumnos, pídeselles que
ordenen os seus nomeamentos para que un comité de expertos poida estudalas e
decidir.
Ademais da utilización de test de intelixencia e nomeamentos dos mestres, o
modelo ten tamén en conta outras opcións:
O paso 3 é un camiño alternativo
aos dous anteriores. Estas alternativas xeralmente refírense a nomeamentos dos
pais, dos compañeiros, tests de creatividade, autonominaciones, avaliación de
produtos ou calquera outro procedemento que poida ofrecer algunha evidencia a
un comité de selección.
O paso 4 refírese aos
nomeamentos especiais e considérase a primeira válvula de seguridade neste
proceso de identificación. Consiste en elaborar unha lista con todos os
suxeitos nomeados nos pasos 1 a 3 e pasala a todos os profesores para que
poidan determinar novos estudantes que non sexan incluídos na lista e que
reúnan condicións adecuadas. Así, profesores de anos anteriores poderán
identificar posibles alumnos que pasen desapercibidos nos pasos previos.
Este procedemento supón a posibilidade de levar a cabo unha revisión de
toda a poboación escolar e de non facer depender as decisións só dos tests ou
das opinións dos profesores do ano en curso, xa que profesores doutros anos
puideron apreciar talentos que a outros pasen desapercibidos. Este paso axuda
tamén a evitar os efectos indesexados dos profesores que sobrenominan ou que non
nomean. Como no caso do paso anterior, estes nomeamentos non son automáticas,
senón que levan a cabo mediante un estudo detallado de cada caso, xeralmente
por un comité responsable.
O paso 5 supón a
notificación e orientación aos pais. Trátase de informar aos pais respecto ao
contido dos programas nos que o seu fillo poida ser admitido. Os pais reciben
información sobre a concepción do tres aneis, así como sobre as posibilidades
que ofrecen os programas dispoñibles, os recursos, os criterios de admisión,
etc.
Pola súa banda, os alumnos teñen reunións do mesmo tipo. Non se lles di que
sexan “superdotados”, senón que se lles explica o modelo e
os procedementos que poden empregarse para desenvolver a propia capacidade
potencial, de modo que cheguen a comprender que o desenvolvemento da
capacidade é un obxectivo do programa que se lles ofrece, pero sobre todo
unha responsabilidade persoal que deben asumir como o
seu propio reto.
O paso 6 constitúe a
segunda válvula de seguridade do sistema. Sinalan Renzulli e Reis (1991) que “a
pesar dos nosos mellores esforzos, este sistema ocasionalmente pode ignorar
estudantes que por unha razón ou outra, non son elixidos como candidatos de
o talent pool. Para contribuír a evitar que isto ocorra, ofrécese
orientación a todos os profesores para que traten de fixarse naqueles alumnos
que mostren un interese especial nalgún aspecto do curriculum regular. Este
proceso leva a cabo a través dun sistema denominado “action information
message”.
O mellor modo de definir este proceso, en palabras dos seus propios
autores, é sinalando que se trata da interacción dinámica que se produce cando
un estudante móstrase extraordinariamente interesado por algún tema particular,
área de estudo, idea, suceso, etc., que teña lugar dentro ou fóra da escola”.
Este interese non sempre conducirá a un servizo especial para o alumno,
pero pode pór sobre a pista de talentos que se poden desenvolver con accións
específicas, como grupos de traballo, investigacións en pequenos grupos, etc.
Así pois trátase, como vemos, dun sistema que vai buscando a promoción de
axudas para o maior número posible de candidatos, sempre aberto, flexible e
permeable a calquera indicador que poida pór de manifesto a menor necesidade
dunha axuda educativa especial.
Extracto do artigo onde poderás ampliar esta información:http://www.javiertouron.es/2012/12/o-revolving-door-identification-model.html
O Modelo de Enriquecemento para toda a Escola (SEM) de Renzulli
O obxectivo da identificación debe ser sempre a intervención. O SEM
(Renzulli e Reis, 1997) proporciona ao profesorado e aos centros educativos a
posibilidade de despregar de maneira flexible programas de enriquecemento para
o desenvolvemento do talento facendo uso dos recursos propios do centro e
daqueloutros xurdidos grazas a a creación de alianzas coa contorna. O
principal obxectivo deste modelo é proporcionar unha aprendizaxe enriquecida
para o desenvolvemento do talento a partir do interese do propio alumno. Este
proceso centrado na aprendizaxe de cada alumno é despregado por cada
escola en todasas etapas e en beneficio de todo o
alumnado, centrados no desenvolvemento das competencias craves para o
século XXI: creatividade, comunicación, colaboración e pensamento crítico.
O Modelo Triádico de Enriquecemento
O núcleo do SEM é o Modelo Triádico de Enriquecemento (Renzulli,
1976). Contempla tres tipos de enriquecemento :
Tipo I : Exposición ao estímulo
Presenta aos alumnos un amplo espectro de disciplinas, tópicos, profesións,
afeccións, lugares, persoas e acontecementos que, xeralmente, non son abordados
no currículo ordinario. Un equipo de enriquecemento integrado por profesores,
familias e alumnos organizan e despregan experiencias de carácter xeral
dirixidas a todo o alumnado. Contactan con relatores, organizan pequenos
cursos, desafíos e demostracións, así como proxeccións de películas, concursos
ou semanas temáticas específicas.
Tipo II : Desenvolvemento de competencias
Deseño de materiais e metodoloxías para favorecer o desenvolvemento de
competencias cognitivas e de xestión emocional mediante actividades de
adestramento en pequenos grupos. Estas actividades desenvólvense tanto na aula
xeral como en programas específicos de enriquecemento fose do horario lectivo.
Este tipo de enriquecemento pretende desenvolver as seguintes habilidades:
a) Resolución de problemas e metacognición
(habilidades de pensamento crítico e creativo);
b) Intelixencia emocional (intelixencia inter e
intra persoal);
c) Habilidades de Know How (saber
como facer algo: observación, toma de notas, entrevista, enquisas, análises e
organización de datos. etc.);
d) Uso apropiado de materiais para a iniciación á
investigación (preparación dun traballo de investigación, uso de bibliografía,
etc.); e
e) Habilidades de comunicación oral, escrita e non
verbal. Ademais desta modalidade xeral, tamén se pode despregar un tipo
diferente de enriquecemento tipo II: os alumnos que traballaron sobre unha
área de interese no Tipo I, pasan agora a profundar os seus coñecementos en
dita área utilizando metodoloxía de investigación avanzada (lectura de
bibliografía, traballo por proxectos, etc).
Tipo III : Profundización
Dirixido a alumnos que traballaron áreas de interese previas (Tipo I e
II) e que queren comprometerse, ben individualmente ou en pequeno grupo,
investindo o seu tempo persoal en adquirir un coñecemento máis profundo nas
súas áreas de interese e recibindo orientación de mentores e profesores
para investigar sobre problemas reais para a vida real.
Esta investigación ou proxecto pódese desenvolver no propio centro ou en
contornas enriquecidas fóra do centro como empresas, universidades ou centros
de I+D+I grazas á creación de alianzas de colaboración con institucións da
contorna. Neste tipo de enriquecemento, os profesores traballan como mentores
que ofrecen oportunidades para que os alumnos apliquen de maneira creativa os
seus coñecementos, axudándolles con metodoloxía específica e auténtica da
respectiva área de coñecemento, e orientando aos alumnos para que elaboren un
produto final que comunican finalmente a unha audiencia.
Traballa de maneira específica habilidades como a autonomía e a
creatividade na xestión de proxectos e está dirixido especificamente a
alumnos con intelixencia por encima da media, alta creatividade e alto
compromiso coa tarefa segundo a concepción da alta capacidade do tres aneis
(Renzulli, 2005), podendo implicar até o 15/20% da poboación dun centro escolar
grazas á aplicación de o modelo de identificación da porta giratoria
(Renzulli, Reis, e Smith, 1983).
Como resultado de máis de 30 anos de programas de enriquecemento para o
desenvolvemento do talento, os alumnos que participaron nos mesmos xeraron
produtos finais en grao sumo diverso: escribiron libros; dirixiron e editado
películas; deseñaron e realizado complexos experimentos científicos; redactaron
traballos de investigación; programaron aplicacións ou se implicaron en
proxectos sociais para cambiar a súa realidade máis próxima.
A partir de todas estas experiencias, o Modelo Triádico de Enriquecemento
expandiuse dando como resultado o Schoolwide Enrichment Model (o
Modelo de Enriquecemento para toda a Escola) ou SEM. Este modelo é o
froito de máis de 30 anos de investigación, despregamento e avaliación de
programas de enriquecemento.
Extracto do artigo onde poderás ampliar esta información: https://robertoranz.com/2014/11/28/o-modelo-de-enriquecemento-para-toda-a-escola-de-renzulli-i/
O Modelo de Enriquecemento para toda a Escola (SEM)
Os compoñentes do modelo SEM organízanse en forma de cubo ao redor de tres
dimensións fundamentais: 1) Prestación de servizos ; 2) Estruturas de centro; e
3) Recursos.
O modelo parte da creación dun “portfolio do talento” que recollería toda a
información referida ao alumno (fortalezas, debilidades, estilos de
aprendizaxe, intereses) ao longo do seu historial escolar e define unha serie
de propostas de enriquecemento que teñen en conta os propios recursos do centro
(humanos e materiais), a súa contorna e a comunidade que lle rodea.
Nesta entrada quedan desenvolvidas cada unha do tres dimensións indicadas
na figura anterior :
Nestoutras podes ampliar información sobre como e con que obxectivos
desenvolver o porfolio do talento proposto:
E nestoutra podes coñecer o Portfolio en liña :
O modelo SEM non é unha utopía senón unha realidade estendida
internacionalmente. Cada centro educativo pode facer un diagnóstico previo que
identifique os puntos fortes e débiles de cada alumno para a implantación do
modelo establecendo prioridades e cambios mínimos para o seu
despregamento a curto, medio e longo prazo.
Agradecementos a Roberto Ranz (www.robertoranz.com) polo seu traballo para traducir a investigación
de Joseph Renzulli e promover a súa difusión. Roberto é membro do consello
editorial de Apeirón Edicións, que publicou recentemente o libro “Enriquecendo o Curriculum para Todo o Alumnado” de Joseph Renzully e Sally Reis, que explica o
modelo en toda a súa extensión e permíteche formarche para dar unha resposta a
todo o alumnado, no camiño do desenvolvemento do seu potencial.
Descargar o artigo en pdf: