A alta taxa de repetidores é un dos lastres do sistema educativo. España
fulminó durante a crise os programas de apoio para combatela. Aspira a
recuperalos en 2017.
El país
Os cinco teñen a sensación de perder ou estar a perder un ano da súa vida.
Valeria, Arturo, Nerea, Ignacio e Adrián son adolescentes e forman parte dun
amplo grupo de estudantes españois: os repetidores. Un status polo que pasaron
case un terzo dos alumnos do país, segundo o informe PISA, que
sitúa reiteradamente a España á cabeza dunha práctica que desaconsella de forma
tallante.
Teñen entre 18 e 19 anos e van un ou dous cursos por detrás da xente da súa
idade. Arturo Capela –que repite 2º de Bacharelato con dúas materias- está a
aproveitar para seguir cos seus estudos do conservatorio. Ignacio Llorente, que
se volve tamén ao último ano de Bacharelato con só unha materia, di que isto
lle axudou a madurar e usa o tempo libre para sacarse o carné. Valeria Álvarez
considérao unha segunda oportunidade. Ela, di, asume “toda a responsabilidade”
do ocorrido aínda que moitos expertos creen que esta está noutra parte.
“Que os estudantes repitan é un fallo do sistema,
non dos estudantes”, destaca Andreas Schleicher, director de Educación
da OCDE e principal impulsor do informe PISA. É quizá una dos especialistas máis críticos coa
repetición de curso e mesmo convenceu ao ministro de Educación: “Comprendín que non é a solución”, sinalou hai uns días a este xornal Íñigo Méndez
de Vigo tras citarse co responsable da avaliación internacional. Schleicher
considérao “unha estratexia cara, ineficaz e estigmatizante”, segundo resumía
nunha entrevista recente co PAÍS. Supón 20.000 euros por alumno e até un 8% do
gasto total educativo en primaria e secundaria –entre as porcentaxes máis altas
da OCDE, alerta este organismo-.
“España ten
unha tolerancia moi alta con este asunto. Se o 20% dos pacientes dun hospital
morren, acenderíanse tódalas alarmas. Parece un exemplo extremo, pero no fondo
parécese. Ao estudante que volve ao mesmo curso déixaslle sen unha chea de
opcións vitais e empúxaslle ao bordo do fracaso”, engade Schleicher. “En
educación nada é branco ou negro, pero a repetición non funciona a maioría das
veces. Crese que os alumnos se van a esforzar máis, pero ao curso seguinte
suspenden as mesmas materias ou máis, se desmotivan”, engade Alberto Arriazu,
presidente da federación de directores de instituto Fedadi.
A moza Nerea Pastor foi a que dubidou máis e case
tira a toalla. “Expúxenme deixar o instituto en momentos de desesperación, pero
deseguido se me pasa a idea. Non quero deixalo porque tería que porme a
traballar. Co meu currículo non podería optar a traballos moi bos”. Os seus catro
compañeiros nunca barallaron abandonar , pero todos descartaron a Universidade:
optarán pola Formación Profesional. Preocúpalles ser unha carga económica para
os seus pais, vivir demasiado tempo das súas familias. Son alumnos do instituto
O Espinillo, situado no distrito de Villaverde, un dos máis humiles de Madrid
capital.
A orixe da que proveñen tamén marcará o futuro destes mozos. Aínda con
coñecementos idénticos, aos 15 anos os fillos de familias con poucos recursos
teñen unha posibilidade até cinco veces maior de repetir anteriormente que
aqueles con unha situación socioeconómica media-alta, segundo o último informe
PISA. Entre as dúas últimas edicións desta avaliación internacional a
probabilidade aumentou de tres a cinco.
“Isto abre un debate enorme en España. Se miramos o fracaso e o abandono
escolar, vemos que se reduciu moito durante a crise, pero este grupo máis baixo
ten a mesma taxa que antes da crise. As causas están nas dificultades que pode
haber en casa pero tamén no que pasou na escola, resentida coa crise. Deberían
recibir máis apoio, pero hai menos”, engade Lucas Gortázar, investigador da
Universidade do País Vasco e coordinador do ciclo de educación do colectivo de
análise Politikon, que elaborou distintos traballos sobre este asunto,
como Cinco razóns para
acabar coa repetición,
escrito en 2014.
Finlandia, un dos países paradigmas do éxito educativo, dedica un terzo da
instrución a revisar a evolución dos alumnos fóra de clases formais para
detectar fallos. “A cuestión non é suplantar a repetición con promoción
automática, senón dar aos alumnos os recursos que necesitan e aos profesores a
confianza para que iso sexa posible”, considera Schleicher.
Aínda que máis diñeiro non sexa sempre a solución para mellorar un sistema
educativo, “hai ámbitos onde non se pode recortar”, valora Francisco López Rupérez, expresidente do Consello Escolar do Estado.
Lamenta que o debate sobre a repetición de curso “foi moi precario en España,
dedicóuselle pouco tempo e non se traballou nas causas”. Entre outros motivos,
engade, porque “non interesa”. “Temos responsables políticos de alto nivel que
saben moi pouco de política educativa”.
En 2013, despois de iniciar unha redución dos persoais de profesores que
puña xa en risco a atención aos alumnos máis necesitado, o Goberno do PP eliminou a partida para os plans PROA (Programas de Reforzo, Orientación e Apoio),
que supuñan 60 millóns de euros na súa última edición, na que participaron máis
de 4.200 centros educativos. Agora o Goberno anuncia a posta en marcha dun plan
similar no marco do seu acordo de Goberno con Cidadáns, aínda que coa metade de
orzamento.
Necesitará un tempo amplo de rodaxe para despegar, como os mozos desta
reportaxe. Como se ven en 10 anos? “Aínda non sei como será a Valeria de 29 anos,
pero gustaríame progresar”. “Véxome traballando detrás das cámaras”, imaxina o
estudante Arturo Capela. Nerea Pastor intúese “feliz e independente”. Adrián
Reyero, de informático e coa súa propia casa. Ignacio Llorente voa un pouco
máis alto: “Coa vida resolta, unha casa, un salario e poucas preocupacións.
Despois de estar a repetir cunha soa materia hai que ser optimista, non?”.
UN NOVO PLAN DE APOIO EN FUNCIÓN DOS RESULTADOS
O Goberno pechou un compromiso con Cidadáns dentro do pacto de investidura
para pór en marcha en 2017 o Programa de Reforzo Educativo para a loita contra
o Fracaso Escolar (PREFE), aínda que o proxecto similar que o Goberno do PP
eliminou en 2013 – plan PROA- contaba co dobre de orzamento. O seu compromiso inicial cos seus socios
de Cidadáns era tamén destinar 60 millóns a esta nova iniciativa, os mesmos dos qu
dispuña o plan de reforzo que o Goberno do PP eliminou en 2013. Destinaranse a
elaboración de programas de innovación para atender a diversidade dos centros e
fondos para profesores de apoio adicionais. Que os centros manteñan a
financiaión destes programas, segundo a proposta de Cidadáns, dependerá “da
mellora do desempeño educativo do centro e a redución das taxas de abandono
escolar temperán”.