El mundo :: Rodrigo Terrasa

Pense nun xeado de vainilla. Non, mellor aínda, pense nun sándwich mixto. Aquí ten unha foto para inspirarse. Visualice o mellor sándwich mixto posible, co seu xamón quente, o seu queixo fundido, o seu pan tostado... É a mellor comida do mundo? Desde logo que non. É a peor? Seguro que tampouco. A ninguén lle desgusta un sándwich mixto pero dificilmente alguén o elixiría para o menú da súa voda ou como última cea no corredor da morte. Non é un prato brillante, pero para saír do paso nunca está mal; cumpre a súa función. «Perdoe, a cociña xa pechou, pero si quere podémoslle facer un sándwich mixto».

Poderiamos dicir que o sándwich mixto é un prato sinxelamente mediocre. Non malo, ollo, me-dio-cre. É dicir, «de calidade media», segundo estrita definición da RAE. «De pouco mérito». Imos, da chea.

Agora esqueza o sándwich e mire cara ao despacho do seu xefe. Aí teno. Pense no profesor dos seus fillos ou poña un intre as noticias e fíxese nos nosos políticos. Mesmo na última película de moda ou o disco máis vendido. O último best seller... Non me diga que non lle sabe todo a xamón e queixo? Benvidos á ditadura do mediocre.

«Vivimos unha orde no que a media deixou de ser unha síntese abstracta que nos permite entender o estado das cousas e pasou a ser o estándar imposto que estamos obrigados a acatar», denuncia Alain Deneault, filósofo e profesor de Socioloxía na Universidade de Québec e autor de Mediocracia, cuando los mediocres llegan al poder (Ed. Turner), un ensaio que chega hoxe a España e que analiza como as mediocres aspiracións que invaden a sociedade están a provocar cidadáns cada vez máis idiotas. Condenados -diriamos- a almorzar, comer e cear un sándwich mixto. «A mediocracia anímanos de todas as maneiras posibles a amodorrarnos antes que  a pensar, a ver como inevitable o que resulta inaceptable e como necesario o repugnante».

A mediocracia anímanos a amodorrarnos antes que  a pensar, a ver como inevitable o que resulta inaceptable e como necesario o repugnante.

Vexamos un exemplo práctico que pon Deneault para entender o xogo perverso do que fala no seu libro. O sistema non quere a un mestre que non saiba nin usar a fotocopiadora, pero menos aínda aceptará a un mestre que cuestione o programa educativo tratando de mellorar a media. Tampouco admitirá ao empregado dunha empresa que tente mostrar un chisco de moralidade nunha compañía sometida á presión dos seus accionistas. Traslade o modelo a calquera outra profesión e atopará un panorama con profesores universitarios que en lugar de investigar enchen formularios, xornalistas que ocultan grandes escándalos para xerar clics con noticias de consumo rápido, artistas tan revolucionarios como subvencionados e políticos de extremo centro. Nin rastro do orgullo polo traballo ben feito. «Por oportunismo ou por temor a represalias estruturais, é difícil resistir a presión da mediocridade», lamenta o filósofo canadense.

Todo se rexe hoxe baixo o coñecido como Principio de Peter, unha teoría formulada polo pedagogo Laurence J. Peter e o dramaturgo Raymond Hull (tamén canadenses) que establece que, nas xerarquías modernas, todos os traballadores medianamente competentes -nin os máis brillantes nin os que non son uns completos inútiles- son ascendidos na súa empresa ata que alcanzan un posto para o que xa non están capacitados.

«Os nosos sistemas masivos de cualificación, de avaliación e de indicadores están pensados para xestionar a media. E a verdade é que o fan bastante ben», defende Daniel Innerarity, catedrático de Filosofía Política e Social na Universidade do País Vasco. «A parte mala é que tamén castigan a disonancia, o disruptivo. O que nos soa estraño tendemos a cualificalo como malo. A única maneira de combater ese rumbo é ter un sistema en paralelo para concederse una certa excepcionalidade porque o sistema, polo noso comportamento gregario e pola igualdade democrática, tende a premiar a conduta adaptativa. Quen queira evitar ese rumbo o que debe facer é procurarse a compañía de alguén que lle diga a verdade á cara, que non lle faga a pelota como fan os asesores de hoxe en día, senón que lle diga algunha vez que está a facer o ridículo, como facían os bufóns do Rei».

A orixe desta mediocracia remóntase, segundo o relato de Alain Denault, ao século XIX, «cando os oficios transformáronse gradualmente en empregos», estandarizouse o traballo e os profesionais convertéronse en «recursos humanos», formateados, clasificados e empaquetados como xerentes, socios, emprendedores, autónomos, asociados... Cunha eficacia a gran escala que, para Denault, non ten comparación na Historia. Temos a xente que produce alimentos en cadeas de montaxe sen saber cociñar nin un sándwich de xamón e queixo, que che dan a turra por teléfono con estimulantes tarifas que nin eles mesmos entenden, que venden libros que xamais lerían. Que traballan como a media porque o traballo non é para eles máis que (valla a redundancia) un mediocre medio de supervivencia.

Un pode ser un mediocre moi competente, é dicir, aplicado e servil pero sen conviccións. Nese caso, o futuro é seu.

«Xeramos unha especie de media estandarizado, requirido para organizar o traballo a gran escala no modelo alienante que coñecemos hoxe», explica o autor. «Os mediocres organizaranse para adularse uns a outros, aseguraranse de devolverse os favores e irán cimentando o poder dun clan que irá crecendo atraendo aos seus semellantes», sostén. «É un círculo vicioso».

- É máis perigoso un profesional mediocre que uno directamente malo?

- Para o poder, non. Mediocridade non é sinónimo de incompetencia. Os poderes establecidos non queren perfectos incompetentes, traballadores que non cumpran o seu horario ou que non obedezan ordes. En realidade  custa ser mediocre. Un pode ser un mediocre moi competente, é dicir, aplicado, servil e libre de todas as conviccións e paixóns propias. Nese caso, o futuro é seu porque as institucións de poder son remisas a relacionarse con persoas comprometidas política e moralmente ou que sexan orixinais nos seus pensamentos e métodos.

- Somos máis mediocres que antes?

- Non imos inventar un mediocrómetro para estudar o grao de mediocridade das persoas, pero si podemos establecer unha evolución dos termos mediocridade e mediocracia no curso da modernidade. Inicialmente, era unha expresión desdeñosa utilizada polas elites para denunciar o reclamo das nacentes clases medias que querían probar a ciencia, a arte ou a política. Pola contra, a mediocridade no noso tempo xa non é deplorada, senón promovida. Converteuse nun sistema.

No máis alto dese réxime mediócrata, atopamos aos nosos políticos. Cansouse de ouvir o mediocres que son e seguramente crerá que os de hoxe son peores que os de antes e os nosos peores que os do país veciño. Si lle serve de consolo, Alain Denault sostén que a mediocridade está na natureza de case todos os políticos actuais e o réxime que debuxa o seu ensaio sostense sobre esa nova política convertida nunha «cultura de xestión», na que os nosos dirixentes se limitan a manexar os problemas de onte e na que se despreza calquera pensamento crítico ou calquera reflexión a longo prazo, porque só se autoriza o normativo, a reprodución, as afirmacións mecánicas do evidente.

«Este é -subliña Denault- a orde política do extremo centro». E non falamos do centro demoscópico, alí onde din os politólogos que se gañan as eleccións, senón directamente dunha proposta para suprimir o debate entre esquerda e dereita e substituílo por palabras baleiras. «Impuxéronse na linguaxe as barbaridades das organizacións privadas: aceptación social en lugar de democracia, partes interesadas en lugar de cidadáns, sociedade civil en lugar de persoas, consenso en lugar de debate, competitividade en lugar de axuda mutua... Dicir, paradoxalmente, que depende de nós saír do desemprego, facernos atractivos para o mercado laboral, ser activos en Facebook, emprender... Case todo conspira para facernos fracasar, para que pareza unha vergoña persoal o que é só a ira política dirixida contra un individuo a quen se ensinou a restrinxir a súa conciencia. Non hai nada máis extremo que o extremo centro», sentencia o autor de Mediocracia.

Volvemos a España para pescudar onde quedou o noso extremo centro. «Hai xente que confundiu o centro coa centralidade», comparte Daniel Innerarity. «O centro pode ser unha combinación ideolóxica de valores de esquerda e dereita ou pode ser tamén unha combinación singular de preguiza intelectual e oportunismo».

Hai tempo que deixaron de estar os máis listos no Goberno pero non porque os gobernantes sexan máis parvos, senón porque os demais somos agora máis listos.

Son peores que nunca os nosos políticos? «Non, o problema é que aos políticos mediocres de agora témolos máis presentes», di o filósofo español. «Tendemos a idealizar aos líderes da Transición, por exemplo, porque nos acordamos do bos pero esquecémonos da cantidade de lixo que había entón. Hai moito tempo que deixaron de estar os máis listos no Goberno pero non porque os gobernantes fixéronse máis parvos, senón porque os demais somos agora máis listos. Antes eran máis brillantes por comparación coa media. Hoxe os políticos destacan menos non porque sexan máis mediocres senón porque se reduciu a distancia entre o que lidera e os liderados».

-Cal é entón a solución contra a mediocracia?

-A democracia é un sistema de goberno para a xente media, así que a solución é elevar esa media, que haxa máis cultura de formación. Non se trata de mellorar o proceso de selección de líderes. Obsesionámonos cos líderes ou co seu exemplo, cousas dese tipo que subliñan as calidades individuais das persoas, cando o que hai que traballar é a intelixencia colectiva da sociedade. E iso vale para o Goberno e tamén para calquera forma de organización humana.

A alternativa, lémbranos Alain Denault, é a «grisura», o «insípido». Xa saben, o mediocre.

Un sándwich, mixto, por favor.